უსახლკარო მოსახლეობის რაოდენობის ზრდა მთელი მსოფლიოს მასშტაბით საკმაოდ მნიშვნელოვანი პრობლემაა. სხვადასხვა ქვეყნების მთავრობები ამ პრობლემის გადაჭრის გზებს ეძებენ. 2017 წელს დიდ ბრიტანეთში უსახლკაროების რაოდენობა 7%-ით გაიზარდა, გერმანიაში ბოლო რამდენიმე წლის განავლობაში 35%-ით, ხოლო საფრანგეთში უკანასკნელი 11 წლის განმავლობაში 50%-ით.
ევროპის დიდმა და განვითარებულმა ქვეყნებმა ამ საჭირბოროტო საკითხის მოგვარება ვერ შეძლეს. თუმცა არსებობს გამონაკლისი. ეს გამონაკლისი ფინეთია.
10 წლის განმავლობაში ფინეთში 1/3-ით შემცირდა უსახლკაროების რაოდენობა და მსოფლიოში უნიკალურ მაგალითად გვევლინება იმის მხრივ თუ როგორ შეიძლება ამ უმნიშვნელოვანესი საკითხის მოგვარება.
სხვადასხვა ორგანიზაციების მონაცემების თანახმად, რომლებიც უბინაო ადამიანებს ეხმარებიან, 2017 წელს ევროკავშირის ყველა ქვეყანაში უსახლკაროების ზრდა შეინიშნებოდა, ერთი ქვეყნის გარდა. ეს სასიამოვნო გამონაკლისი სწორედ ფინეთი იყო. დღესდღეობით ფინეთში 5 500 უსახლკაროა აღრიცხული (ქვეყნის მოსახლეობა – 5.5 მლნ. ადამიანი). ამასთან ერთად, ქუჩაში მცხოვრები ადამიანი სულ რაღაც რამდენიმე ასეულია, რადგანაც სხვები დროებით მეგობრებთან და ნათესავებთან მუშაობენ.
2008 წელს ფინეთში დაიწყო მოქმედება პროგრამამ სახელად ”საცხოვრისი პირველ ყოვლისა”. ბევრ ქვეყანაში, სანამ უსახლკარო მიიღებს საკუთარ ბინას, მან უნდა დაამტკიცოს, რომ იმსახურებს ამას: მან უნდა მონახოს სამსახური, თავი დააღწიოს ალკოჰოლურ და ნარკოტიკულ დამოკიდებულებას და ა.შ. მაგრამ ფინეთის ხელისფულებამ გადაწყვიტა ამ სიტუაციისთვის სხვანაირად შეეხედა: შედეგად ფინეთში ადამიანი ჯერ იღებს ბინას და უკვე შემდგომ, სურვილის შემთხვევაში მას შეუძლია სამსახურის მოძიება და საზიანო ჩვევებთან ბრძოლა.
”ჩვენ ვფიქრობდით, რომ ადამიანი ჯერ უნდა გახდნენ ფხიზლები, რათა მათ ბინაში შეძლონ ცხოვრება. მაგრამ შემდეგ ჩვენ მივხვდით რომ ყველაფერი პირიქითაა: ადამიანს ჭირდება საცხოვრისი, რომ გამოფხიზლდეს”,
– ამბობს ჰელსინკის მერი იან ვაპაავუორი.
”ბევრი ადამიანი, რომლებიც წლობის განმავლობაში ცხოვრობდნენ ქუჩაში, იტანჯებიან სხვადასხვა დამოკიდებულებებით, ფსიქიკური აშლილობებით და სხვა ჯანმრთელობის სხვა პრობლემებით, რომლებიც მუდმივ დაკვირვებას საჭიროებს. ამ ხალხს თანადგომა ჭირდება.”
იან ვაპაავუორი, ჰელსინკის მერი
უსახლკაროებს დახმარებას სოცმუშაკები უწევენ. ისინი ეხმარებიან მათ, ვინც ახლახან მოიპოვა საცხოვრისი სხვადასხვა ბიუროკრატიული დოკუმენტებში გაერკვნენ, მათთან ურთიერთობენ, მათზე ზრუნავენ და ასწავლიან საკვების მომზადებას და დალაგებას. ბინის თითეულ მფლობელს აქვს კონტრაქტი, ისინი იხდიან რენტას და საჭიროების შემთხვევაში მათ შეუძლიათ განაცხადის შევსება სახელმწიფოსგან დახმარების მისაღებად.
აღსანიშნავია, რომ აღნიშნულ პროგრამას გააჩნია ასევე ნაკლოვანებები. 2015 წელს ქვეყნის ხელისუფლებას კვლევა ჩაატარა. შედეგების თანახმად ალკოჰოლის და ნარკოტიკების მოხმარება, იმ ადამიანებში ვინც მიიღო ბინა ”საცხოვრისი პირველ ყოვლისა” პროგრამის ფარგლებში, ისეთი სწრაფი ტემპით არ მიმდინარეობს, როგორც მთავრობას ჰქონდა გათვლილი.
Y Foundation ფონდის მონაცემების თანახმად, რომლებიც უსახლკაროებისთვის საცხოვრებლის მშენებლობით არიან დაკავებულები, ამ პროგრამის თანახმად სახელწმიფო 10-15 ათასი ევროთი უფრო ნაკლებს ხარჯავს წლის განმავლობაში, ვიდრე ადრე. 10 წლის განმავლობაში 300 მლნ. ევროს ეკონომია გახდა შესაძლებელი.
ფინური პროგრამის ”საცხოვრისი პირველ ყოვილსა” [Housing First] ფილოსოფია იმაზეა დაფუძნებული, რომ საკუთარი ბინა არის ადამიანის ერთ-ერთი ფუნდამენტური უფლება და არა პრივილეგია.
ამ წარმატებული პროგრამის პრინციპები შეუმუშავა ნიუ-იორკელმა ფსიქოლოგმა სემ ცემბერისმა 1990-იანი წლების დასაყწისში. თავდაპირველად ის მიმართული იყო მენტალური აშლილობის მქონე უსახლკაროების დასახმარებლად, ვინც დროდადრო ფსიქიატრიულ საავდმყოფოებში ხვდებოდნენ, ხოლო მკურნალობის დასრულების შემდეგ კვლავ ქუჩაში ბრუნდებოდნენ და ყოველწლიურად მათი რაოდენობა იმატებდა. ნიუ-იორკის ხელისუფლების მონაცემებით 2000 წელს ერთი ფსიქიკური აშლილობის მქონე 1 უსახლკარო მოქალაქე ბიუჯეტს 40 000 $-მდე უჯდებოდა. ცემბერისმა სოციალური ექსპერიმენტი ჩაატარა, რისთვისაც სახელმწიფო ფონდმა 500 000$ გამოყო. შედეგად უსახლკაროებს ჯერ ბინას აძლევდნენ, ხოლო შემდეგ მათ მკურნალობაზე, რესოციალიზაციაზე და მათ სრულფასოვან რეინტეგრაციაზე ზრუნავდნენ. ექსპერიმენტის მონაწილეების 85% წარმატებით გაიარეს კურსი და რესოციალიზაცია.
Housing First-ის წარმატებული ექსპერიმენტის შემდეგ მას ყურადღება ევროპაშიც მიაქციეს. დღესდღეობით ამ პროგრამის პრინციპები ბევრ ქვეყანაში გამოიყენება, თუმცა მხოლოდ ფინეთმა აირჩია ის სახელმწიფო პოლიტიკის მთავარ მიმართულებად უსახლკაროთა პრობლემის გადასაწყვეტად. 2008 წლიდან ფინეთში მოქმედებს სახელწმიფო პროგრამა PAAVO-1 უბინაოების დასახმარებლად.
Politicano 