ისევე როგორც ამას თავისდროს განვითარებულ ევროპაში ვერავინ ვერ წარმოიდგენდა, რომ ფაშიზმი კაცობრიობის განვითარების ერთ-ერთ მთავარ შემაფერხებლად მოგვევლინებოდა, დღესაც ალბათ არც თუ ისე ბევრ ადამიანს სჯერა, რომ ნეოლიბერალიზმი დღვანდელი სამყაროს ერთ-ერთი ყველაზე სერიოზული გამოწვევაა.
ბოლო დროს მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენები უნებურად გვაფიქრებენ იმაზე, რომ ნეოლიბერალიზმისა და ფაშიზმის დაახლოება არ არის კონტრასტის გამძაფრებისთვის მოგონილი ხუმრობა, რადგან მათ მართლა გააჩნიათ საერთო ნიშნები საფუძვლიან დონეზე.
ნეოლიბერალიზმის ერთ-ერთი უმთავრესი კრიტიკოსი, დევიდ ჰარვი საკუთარ წიგნში –“ნეოლიბერალიზმის მოკლე ისტორია” (A Brief History of Neoliberalism) აღნიშნავს, რომ ნეოლიბერალიზმი პირველ რიგში პოლიტეკონომიური თეორიაა, რომლის გამოყენებაც ფართოდ დაიწყეს სხვადასხვა ქვეყნებში.
პრაქტიკული თვალსაზრისით კი ნეოლიბერალიზმი ცდილობს ბაზრის და ვაჭრობის საგნგად აქციოს ადამიანის ცხოვრების ყველა ასპექტი, ისინიც კი რაც ტრადიციულად საზოგადოებრივ ქონებას წარმოადგენდა (ჰაერი, წყალი, მიწა) ისეთ რაღაცეებს რომ თავი დავანებოთ, როგორიცაა ჯანდაცვა და განათლება. ნეოლიბერალური ლოგიკით ყველაფერი იყიდება, ადამიანური ურთიერთობების ჩათვლით. (ალბათ ყველას გახსოვთ ბენდუქიძის ხმამაღალი განცხადება ამ თემაზე)
ამერიკელი რობერტ მაკჩესკი წერს ჩომსკის წიგნის „Profit Over People: Neoliberalism & Global Order“-ს წინასიტყვაობაში წერს:
„XX ასწლეულის მეორე ნახევარში ზოგი კრიტიკოსი ფაშიზმს ეძახდა „კაპიტალიზმს ხელთათმანების გარეშე“, იგულისხმება, რომ ფაშიზმი იყო კაპიტალიზმი დემოკრატიული ინსტიტუტებისა გარეშე. სინამდვილეში ფაშიზმი გაცილებით უფრო რთული ორგანიზმია. მეორე მხრივ ნეოლიბერალიზმი მართლაც არის „კაპიტალიზმი ხელთათმანების გარეშე“. ის იმ ეპოქის სიმბოლო გახდა, როდესაც ბიზნეს ელიტები გახდნენ უფრო ძლიერი და აგრესიულები, ვიდრე ოდესმე, თანაც დღეს მათ წინააღმდეგ ნაკლებად ორგანიზებული ძალები მოქმედებენ. ასეთი პოლიტიკური კლიმატის პირობებში ისინი ცდილობენ გაიმაგრონ სახელმწიფოებრივი პოზიციები ყველგან, სადაც კი ეს არის შესაძლებელი, რის შედეგად მისთვის წინააღმდეგობის გაწევა უკიდურესად რთულად გვესახება, ხოლო არასაბაზრო, არაკომერციული დემოკრატიის არსებობა სულად შეუძლებელი.
ასე, რომ თუ ფაშიზმი ასევე არის „კაპიტალიზმი ხელთათმანების გარეშე“ და ნეოლიბერალიზმიც იგივეს ასახავს, უნდა ვიფიქროთ, რომ ეს ორი ფენომენი მართლაც საკმაოდ ახლოს უნდა იყოს ერთმანეთთან.
მაკჩესკი ასევე ხაზს უსვამს ნეოლიბერალიზმის ერთ მნიშვნელოვან მახასიათებელს -ტოტალურობას. ეს გარკვეულწილად ფაშიზმსაც ერგება, ყოველ შემთხვევაში ისეთს, როგორიც ჩვენ ის გვახსოვს ისტორიიდან, იდეოლოგიური ტოტალურობის ჩათვლით. ის ცალსახად აისახება ჩვენ თანამედროვე ნეოლიბერალებზეც, რომლებიც ზიზღით უყურებენ მათი გადმოსახედიდან ნებისმიერ არაპროგრესულს ან არაპოლიტკორეკტულს. მათი ფენომენი მდგომარეობს იმაში, რომ ნორმალური მსოფლმხედველობის ადამიანები ხდებიან მონოცენტრისტულები თავიანთი აზროვნებით, როგორც პერსონალურ ასევე სახელმწიფოებრივ დონეზე.
მაგალითისთვის წარმოიდგინეთ ნეოლიბერალების რეაქცია იმ ადამიანების ჯგუფზე, ვინც ინგლისურად კარგად ვერ ლაპარაკობს, ისინი მათ მოურიდებლად დაცინიან, არადა დამეთანხმებით რომ რომელიმე ენის არცოდნა არათუ დაცინვის საბაბი, არამედ ცივილურ საზოგადობაში არაფრისმთქმელი ფაქტია.
ერთად გავიხსენოთ ნეოლიბერალების ბრაზი და აგრესია დიდ ბრიტანეთში იმ ადამიანების მიმართ, ვინც Brexit-ს დაუჭირა მხარე. ქართველი ლიბერალებიც კი პირდაპირ წერდნენ სოციალურ ქსელებში, რომ “რა უნდოდათ Brexit-ს მომხრეებს, რატომ გამოვიდნენ ევროკავშირიდან, მაინც მალე უნდა ჩაძაღლდნენო?”
ფაშიზმს აქვს უნარი სრულყოფილად შთანთქოს ობიექტები. თუ შენ ამ გზას დაადექი, მასში შეუძლებელია გაჩნდეს რაიმე ზომიერების მომენტი.
ამავდროულად არაფერი რჩება უცვლელად.
თუ XX ს ფაშიზმი იყო სახელმწიფოს კულტით გამსჭვალული, ნეოლიბერალიზმი გარკვეულ წილად შეიძლება ითქვას სახელმწიფოს წინააღმდეგ მოქმედებს.
(ან ის ამას იმპლიციტურად აკეთებს ერთი სახელმწიფოსთვის ოკეანის გაღმა, თუმცა ის არ არის კლასიკური გაგებით ერი-სახელმწიფო)
ასევე ფაშიზმს გააჩნია იმპერიალიზმისკენ მიდრეკილება, რასაც ნეოლიბერალიზმსაც ვერ წაართმევ, ოღონდ ცოტათი განსხვავებული ფორმა ახასიათებს.
საინტერესოა, რომ ნეოლიბერალიზმის დასაწყისში რეიგანსა და ტეტჩერს, დასავლეთის მემარცხენე წრეებში და საბჭოთა კავშირში არც მეტი, არც ნაკლები ფაშისტების ეპითეტით მოიხსენიებდნენ. მაშინ ეს ყველას ეს პოლიტიკურად გადამეტებული ეგონა, მაგრამ დღევანდელი მსოფლიო წესრიგის შემხედვარე, სადაც მთელი ქვეყნები და რეგიონები შუა საუკუნეებში უკუაგდეს მათი სოციალური და ეკონომიკური განვითარების რეგრესს თუ გავითვალისწინებთ ეს აღარავის ეჩვენება გადამეტებულად.
საინტერესო ისაა ამ ყველაფერში, რომ ფორმალური ელექტორატული დემოკრატიაც არ უწევს მას წინააღმდეგობას, პირიქით…
ისევ მაკჩესკის სიტყვებს დავუბრუნდეთ:
„ნეოლიბერალიზმი საუკეთესოდ მოქმედებს ფორმალური ელექტორატული დემოკრატიის პირობებში, მითუმეტეს ისეთ პირობებში, რომელშიც მოსახლეობას არ მიეწოდება ობიექტური ინფორმაცია და მას არ აქვს საზოგადოებრივ პოლიტიკურ მსჯელობებში მონაწილეობის მიღების საშუალება, რაც არ აძლევს მას საშუალებას იყოს სრულყოფილი გადაწყვეტილების მიმღები პირი სახელმწიფოებრივი პოლიტიკის სფეროში“
ასე, რომ როდესაც პოლიტიკური ლიდერები აკეთებენ განცხადებას რაიმე საკითხის შესახებ რეფერენდუმის ჩატარების თაობაზე, წინასწარ შეიძლება განვსაზღვროთ მისი შედეგები იშვიათი გამონაკლისების გარდა.
აზრის მქონე ადამიანების მიმართ დევნას და რეპრესიული მეთოდების გამოყენებას, ანუ ის მოაზროვნე არსებები, რომლებიც ეწინააღმდეგებდონენ უმრავლესობის, ამ შემთხვევაში მაშუათა კლასის ნებას, ფიზიკურ განადგურებას ექვემდებარებოდნენ. რაც შეეხება შეერთებულ შტატებს, იქ პროცესები ცოტა განსხვავებული სცენარით წარიმართა. უმრავლესობის ნების საწინააღმდეგო მოსაზრების მქონე ადამიანების ფიზიკურ ლიკვიდაციას კი არ ჰქონდა ადგილი, არამედ, მათ მარგინალიზაციას და სრულ გარიყვას საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროდან. ეს პროცესი, უმსხვილეს ფრანგ ფილოსოფოსს და ისტორიკოსს ალექსის დე ტოკვილს, თავის ცნობილ წიგნში „დემოკრატია ამერიკაში“, ძალიან საინტერესოდ აქვს აღწერილი:
Politicano 