უილიამ კორტნი, აშშ-ს ყოფილი ელჩი საქართველოში და ყაზახეთში.
1991 წელს, სსრკ-ს დაშლის შემდეგ 15 ახალი დამოუკიდებელი სახელმწიფო სხვადასხვა გზით წავიდა. ზოგიერთმა ეკონომიკურ, პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ პროგრესს მიაღწია, ზოგის საქმეები ძალიან ცუდად მიდის, ზოგში კი ვითარება არაერთგვაროვანია.
მათ ყველას დასავლეთი განვითარებაში და მსოფლიო ეკონომიკასთან ინტეგრირებაში ეხმარებოდა, წარმატებებმა დაგვანახა, რომ ეს სრულიად შესაძლებელია. ამიტომაც დასავლეთს რეფორმების ხელშეწყობა ყველაზე ცალმხრივად განვითარებული ქვეყნებშიც კი შეუძლია.
რატომ აღმოჩნდა 15 ქვეყნის გზა ესოდენ განსხვავებული? ამის რამდენიმე მიზეზი არსებობს. ბალტიისპირეთის ქვეყნები 1940 წლამდე დამოუკიდებლები იყვნენ და მათ თვითორგანიზების ტრადიციები გააჩნდათ. კომუნისტური წყობის გრძელვადიანი შედეგები განვითარებას აფერხებენ. ცენტრალური აზია სსრკ-ს დაშლის პერიოდშიც საკმაოდ ჩამორჩენილი იყო. ნავთობდილარები სიმდიდრეს უზრუნველყოფენ. ევროპასთან ახლოს მყოფმა ქვეყნებმა მეტ წარმატებას მიაღწია.
ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკების შესახებ საკმაოდ დეტალური ინფორმაციის მიღება საერთაშორისო რეიტინგებიდანაა შესაძლებელი.
საუკეთესო შედეგები ბალტიისპირეთის ქვეყნებს აქვთ – ესტონეთს, ლიტვას და ლატვიას. მათ სწრაფი და ეფექტური რეფორმები ეკონომიკაში, პოლიტიკაში და სოციალურ სფეროში გაატარეს. ამან ისინი საბოლოო ჯამში ევროკავშირამდე მიიყვანა.
ყველაზე წარუმატებლები ტაჯიკეთი, თურქმენეთი და უზბეკეთი არიან – ისინი ყველაზე ნაკლებად დემოკრატიულები და ყველაზე მეტად კორუმპირებულები არიან. ყირგიზეთში მეტი პოლიტიკური თავისუფლებებია, ხოლო უზბეკეთში დაწყებული რეფორმები გარკვეულ პერსპექტივებს ხსნის.
ყველაზე არათანაბარი განვითარება შუაში მყოფ ქვეყნებს საქართველოს, უკრაინას, სომხეთს და მოლდოვას ახასიათებს. იქ მეტი დემოკრატიული თავისუფლებებია, თუმცა, მათი მშპ ბალტიის ქვეყნების მაჩვენებლის მესამედია.
უკეთესი მართვის და მეტი თავისუფლების კონვერტირებას ეკონომიკურ ზრდაში ისინი ჯერ ვერ ახერხებენ.
ყაზახეთი და რუსეთი საშუალო შემოსავლიანი ქვეყნების სიაში შედიან, ხოლო აზერბაიჯანს და თურქმენეთს არაკონკურენტუნარიანი ეკონომიკის გამო მხოლოდ ნავთობისა და გაზის ვაჭრობით მიღებული შემოსავლით დაკმაყოფილება უწევთ.
ბელარუსის მაჩვენებლები ცალმხრივია იმ კუთხით, რომ ეს ერთ-ერთი ყველაზე არათავისუფალი სახელმწიფოა ყოფილ სსრკ-ში, თუმცა მას კარგი შედეგები აქვს ეკონომიკურ ზრდაში, ადამიანურ კაპიტალში და კორუფციასთან ბრძოლაში.
პოსტსაბჭოთა სივრცეში დასავლეთის პოლიტიკური და სამხედრო ძალისხმევა ძირითად რუსეთისკენ და უკრაინისკენაა მიმართული, მაგრამ განვითარების მხრივ დასავლეთი მეტ შედეგებს მიიღებს, თუ ყურადღებას განვითარებად ქვეყნებს მიაქცევს, განსაკუთრებით იმათ, ვინც რეფორმებს ახორციელებს.
პირველ რიგის მიზნებია ბელარუსში და ყაზახეთში პოლიტიკური თავისუფლებების გაძლიერება, ეკონომიკური რეფორმები უკრაინაში და ყირგიზეთში, კანონის უზენაესობა საქართველოსა და უკრაინაში.
პოსტსაბჭოთა ქვეყნებისთვის განვითარება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან საკითხად რჩება. ამერიკის და ევროპის ხელშეწყობით ისინი ცხოვრების დონის გაზრდას და სოციალური პირობების გაუმჯობესებას შეძლებენ, დასავლეთისთვის კი მომგებიანი მათი სტაბილურობა, უსაფრთხოება და ახალი საინვესტიციო შესაძლებლობები იქნება.
ერიკ რეინერტი გახლავთ ცნობილი ნორვეგიელი ეკონომისტი, ჰარვარდისა და კორნელის უნივერსიტეტების კურსდამთავრებული, ეკონომიკური ბესტსელერის ”როგორ გამდიდრდნენ მდიდარი ქვეყნები და რატომ რჩებიან ღარიბი ქვეყნები სიღარიბეში” ავტორი. მისი ეპოქალური ნაშრომი შარშან ქართულ ენაზეც გამოიცა, რაც ეკონომიკით და პოლიტიკით დაინტერესებული ქართველი მითხველისთვის უფრო სასიამოვნო გამონაკლისს წარმოადგენს, რადგანაც მსგავსი ლიტერატურა ქართულად იშვიათად გამოდის. აღნიშნული ნაშრომი მსოფლიო ეკონომისტების ასოციაციამ ბოლო ასწლეულის 50 უმნიშვნელოვანესი წიგნის სიაში შეიყვანა.
რეინერტის წიგნის მთავარი იდეა, რასაც ავტორი უხვი არგუმენტირებული მასალით ანვითარებს იმაში მდგომარეობს, რომ მდიდარი ქვეყნები სახელმწიფო ჩარევის, პროტექციონიზმის და სტრატეგიული ინვესტიციების კომბინირების წყალობით გამდიდრდნენ და არა თავისუფლი ვაჭრობის წყალობით.
რამდენიმე წლის წინ რეინერტმა ვრცელი ინტერვიუ მისცა რამდენიმე უკრაინულ გამოცემებს zn.ua-ს, day.kyiv.ua-ს, სადაც უკრაინის და საქართველოს ეკონომიკურ გამოწვევებზეც საუბრობს. ბევრი აქცენტი საკმაოდ სწორედაა დასმული და ამიტომაც ძირითად მომენტებზე გავამახვილეთ ყურადღება, რაც ქართველი მკითხველისთვის საკმაოდ საინტერესო უნდა იყოს.
უცნაურია, რომ ის ორი ქვეყანა, რომლებიც ყველაზე რეაქტიულები აღმოჩნდნენ საბაზრო რეფორმების დანერგვის კუთხით და რადიკალურად გაუხსნეს საკუთარი ბაზრები მსოფლიოს – უკრაინა და საქართველო, დღესდღეობით იმ ქვეყნებად გვევლინებიან, სადაც საზოგადოების ყველა ფენა (საქართველოში თითქმის ყველა ფენა) უფრო ღარიბია, ვიდრე 1989 წელს, როდესაც კომუნიზმი დაეცა. ამ ინფორმაციის დამადასტურებელი მასალები მსოფლიო ბანკის ყოფილმა ეკონომისტმა ბრანკო მილანოვიჩმა შეაგროვა. (ბრანკო მილანოვიჩი ტომას პიკეტისთან ერთად უთანასწორობის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მკვლევარია. 2016 წელს მან გამოაქვეყნა წიგნი სახელად ‘Global Inequality – A New Approach for the Age of Globalization’.)
1989 წელს ვინმეს რომ ეთქვა, მიახლოვებით 30 წელში ზოგიერთი ყოფილი კომუნისტური ქვეყნები უფრო ღარიბები იქნებიან, ვიდრე კომუნიზმის დროს, მე ვეტყოდი: ”ეს შეუძლებელია”. კომუნიზმი ხომ არ იყო ძალიან დინამიური სისტემა. მაგრამ ერთის მხრივ ჩინეთი და ბელარუსი, და მეორეს მხრივ რუსეთი და უკრაინა რომ შევადაროთ, შევამჩნევთ რომ მნიშვნელოვანია აგრეთვე ისეთი ცნება, როგოროცაა გადასვლის ოპტიმალური სიჩქარე.
«ევროპული ბაზარი მკაცრად იცავს საკუთარ მწარმოებლებს. მაგრამ ამის შესახებ ხმამაღლა არ საუბრობენ»
იცით თუ არ როდის შეამცირა ევროკავშირმა ბოლოს ტარიფები იაპონურ ავტომობილებზე? ბოლო 10%? ეს ტარიფი ევროკავშირში იაპონურ ავტომობილებზე 2019 წელს მოხსნეს. მაგრამ ამის შესახებ ხმამაღლა არ საუბრობენ. არავინ არ აღიარებს იმას, რომ ევროპული ბაზარი მკაცრად იცავს თავის მწარმოებლებს.
ის რაც ჩვენ ყველამ – დასავლური სამყაროს მეცნიერებმა ვერ შევძელით რომ გაგვეგო, ის არის რომ კომუნიზმი და ნეოლიბერალიზმი ერთდროულად კოსმოპოლიტური იდეოლოგიები იყო. იმ გაგებით, რომ ამ იდეოლოგიების თანახმად ნაციონალურ სახელმწიფოს არ აქვს მნიშვნელობა.
მე მგონია, რომ უკრაინამ და საქართველომ ვერ გაიარეს ის ეტაპი, რომელსაც მე «ჯანსაღ ნაციონალიზმს» დავარქმევდი. ჯანსაღი ნაციონალიზმია, როდესაც თქვენ ცდილობთ თქვენი ქვეყნის ინტერესების დაცვას, მაგრამ ამავდროულად თქვენ სხვა ქვეყნებსაც აძლევთ იგივეს კეთების საშუალებას. XIX საუკუნის ნაციონალიზმი ჩრდილოეთ ევროპაში ზუსტად ასეთი იყო. ფუნქციონირებადი ნაციონალიზმი უნდა იყოს სიმეტრიული იდეა: ”მე ვიცავ ჩემს ინტერესებს, მაგრამ ჩვენს მაინც შეგვიძლია საერთო ენა გამოვნახოთ.
თავისუფალი ვაჭრობა ყოველთვის ხელსაყრელია ჰეგემონი ქვეყნებისთვის. XIX საუკუნის 20-იან წლებში ჰეგემონის როლში ინგლისი იყო, ამის შემდგომ XX საუკუნეში ეს სტატუსი აშშ-მა მოირგო.
რეალურად ე.წ ”კლასიკური” ეკონომიკური თეორია მდიდარი ქვეყნების ინტერესებს წარმოადგენს და შესაბამისად მათ მიერ იქმნება. დევიდ რიკარდოს თეორია 1817 წ. ვაჭრობის სარგებლიანობის შესახებ შექმნილი იყო სამუშაობის საათების ბარტერის საფუძველზე, ანუ საუბარია არა საქონლის გაცვლაზე, არამედ სამუშაო საათების გაცვლაზე. ამერიკელები არ ”დაგოიმდნენ” ამ თეორიით. მათ განაცხადეს, რომ ნებისმიერი პროდუქტი ინგლისიდან მხოლოდ ექსპორტისთვისაა ვარგისი, ამიტომაც ინგლისმა, როგორც ყველაზე ინდუსტრიულმა ქვეყანამ (იმ მომენტისთვის) შექმნა ეს თეორია საკუთარი ხეირისთვის. ანუ იმ მომენტისთვის ეს ნიშნავდა იმას, რომ ინგლისი სამრეწველო პროდუქტებს აწარმოებს, ხოლო სხვა ქვეყნები – ნედლეულს. ამერიკელებმა ფაქტიურად განაცხადეს, რომ ეს იყო ”ბლეფი” და აღნიშნული თეორია მათთვის შესაფერისი არ იყო. მაგრამ შინაარსობრივად მსგავსი მიდგომაა დღესაც, როდესაც ევროკავშირი უკრაინას სთავაზობს რომ ნედლეული აწარმოოს, ხოლო თვითონ ამ ნედლეულის გამოყენებით მზა პროდუქტების დამზადება სურს. რა თქმა უნდა ესეც ”ბლეფია”.
ისტორია ხშირად გვკარნახობს რაღაცეებს. 1930-იან წლებში ორმა ახალმა და მნიშვნელოვანმა ევროპულმა ერმა, იტალიის და გერმანიის სახით მოირსროლა კოსმოპოლიტიზმი – როგორც კომუნიზმი, ასევე დასავლური ლიბერალიზმი. დღესდღეობით რაღაც მსგავსი ხდება აშშ-ში, ლიბერტარიანიზმი კვდება, მაგრამ ახალი ტიპის კაპიტალიზმი გამოდის ასპარეზზე, არც თუ ისე ლამაზი ფორმით.
ამიტომაც როდესაც თქვენს მომავალს ამ პერსპექტივიდან შეხედავთ, დაინახავთ, რატომ არის საჭირო დასავლეთის დარწმუნება იმაში, რომ თქვენ უნდა იყოთ ნაციონალისტური. თქვენ ერთ უტოპიურ რწმენას გაექეცით, იმიტომ რომ მეორე, ლიბერტარიანული უტოპია დაიჯეროთ? ისტორიამ დაგვანახა, რომ ისიც არასწორია. თუ ერთი პოლიტიკური ექსტრიმი შეცდომაა, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მეორე პოლიტიკური უკიდურესობა სწორია.
უკრაინის და საქართველოს ბევრი პრობლემა «არასამართლიანი ხელშეკრულებებით» არის განპირობებული. «არასამართლიანი ხელშეკრულებების» იდეა ძალიან კარგად ჩანს ჩინეთის და იაპონიის ისტორიაში. ის ხელშეკრულებები, რაც ამ ქვეყნებმა დადეს, არ უნდა გაეკეთებინათ.
იაპონიის ეკონომიკური აღმოჩენა 1853-54 წლებში მოხდა, როდესაც ამერიკელი ადმირალი პერი იაპონიას მიადგდა და შემდეგი რამ განაცცხადა: «მე მინდა, რომ თქვენ ხელი მოაწეროთ თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებას; მე ერთი წლის შემდეგ დავბრუნდები და თუ თქვენ ხელს არ მოაწერთ, მე თქვენ დაგბომბავთ»როდესაც ის დაბრუნდა, იაპონელებმა იმ მხელშეკრულებას ხელი მოაწერეს, რაც არ უნდა ექნათ. იმ დროს შეერთებული შტატები მეტისმეტად იცავდნენ საკუთარ მწარმოებლებს, მაგრამ იაპონიისგან თავისუფლ ვაჭრობას ითხოვნდნენ.
ჩინეთსან მსგავსი გამოცდილება ჰქონდათ, რასაც ისინი «არასამართლიან ხელშეკრულებებს» უწოდებენ. ევროპელებმა ”ოპიუმის ომების” წყალობით ისინი აიძულეს დათანხმებოდნენ თავისუფალ ვაჭრობას. შედეგად ჩინელები ძლიერ დაზარალდნენ.
იაპონელებმა და ჩინელებმა დაკარგეს ის, რასაც თავის დროზე «სატარიფო ავტონომია» ეწოდებოდა, მათ აღარ შეეძლოთ საკუთარი სავაჭრო პოლიტიკის გადაწყვეტა. ეს ისაა, რაც მოხდა უკრაინაში (ანალოგიურად საქართველოში – რედ. შენიშვნა) – თქვენ ხელი მოაწერეთ ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულებას თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ, რასაც სხვა პირობებში ალბათ ხელს არ მოაწერებდით. უკრაინელი პოლიტიკოსები მეუბნებიან, რომ საეჭვოა ვინმემ უკრაინაში წაიკითხოს ის, რასაც ხელი მოეწერა.
ძალიან ბევრი ადამიანი იდეოლოგიების ზედაპარზე ტივტივებს და ძალიან ცოტა ინტერესდება რეალობით. ეს ნაწილობრივ თანამედროვე ეკონომიკის აბსტრაქტული სწავლების მეთოდის შედეგია.
უკრაინას ჰქონდა A სტრატეგია, რომელის არსიც მდგომარეოდა შემდეგში – «ჩვენ გავაკეთებთ ისე, როგორც დასავლეთი გვეუბნება და ყველაფერი წესრიგში იქნება». ეს იყო გეგმა «А». ამ გეგმამ არ იმუშავა.
ახლა თქვენ უნდა გადახვდით გეგმა B-ზე. გაგაჩნიათ თქვენ ეს გეგმა? მე გირჩევთ, რომ არ უსმინოთ თქვენზე მდიდრებს, უბრალოდ შეისწავლეთ მათი გამოცდილება. საბოლოო ჯამში თქვენ უნდა მიიღოთ გეგმა B, რომელიც იქნება ერთგვარი ნაციონალური კონსენსუსი.
ეროვნული კონსენსუსის მისაღწევად უკრაინა უნდა მიუბრუნდეს დასავლეთს და უთხრას: ”გამარჯობა! ღარიბი უკრაინა თქვენს ინტერესებში არაა. თუ თვქენ გსურთ, რომ ჩვენი ვიყოთ თქვენი ბუფერი რუსეთისგან, თქვენ არ შეგიძლიათ ჩვენ ვაჭრობის ხელშეკრულებებით მოგვახრჩოთ, რაც უკრაინულ პენსიას ბევრად უფრო დაბალ ნიშნულზე აჩერებს, ვიდრე მისი რუსული ანალოგია. თქვენ დასავლეთში, ეტყობა ვერც კი ხვდებით, რომ ჩვენ ისე გვაღარიბებთ, რომ ჩვენ საკუთარი თავის დაცვის საშუალებაც კი არ გვაქვს”
კომუნიზმის შიშით დასავლეთმა «მარშალის გეგმა» შექმნა. ეს მდიდარი ქვეყნების შექმნის განსაკუთრებით წარმატებული ისტორია იყო.
‘‘რუსეთის ჩარევის და გავლენის შეჩერების საუკეთესო საშუალებაა მისი მეზობლების გამდიდრება, რუსეთზე მეტად. ”
ერიკ რეინერტი
აი ამიტომაც მე თქვენ გეუბნებით: ”ნუ გააკეთებთ იმას, რასაც თქვენ ამერიკელები გეუბნებიან, გააკეთეთ ისე, როგორც ამერიკელები აკეთებენ. სწორედ ასე ამბობდნენ ამერიკელები 1820-იან წლებში: ”ნუ გააკეთებთ იმას, რასაც ინგლისელები გეუბნებიან, გააკეთეთ ის, რასაც ინგლისელები თვითონ აკეთებდნენ”
დამოუკიდებლობის მოპოვების შემდეგ ქართული ეკონომიკის ”განვითარება”, სტრატეგიული პოლიტიკის შემუშავება და გარკვეული სახელმწიფო კონცეფციის შექმნა დღემდე ვერ მოხერხდა. ეს იმ ნეოლიბერალური ექსპერიმენტების დამსახურებაა, რასაც უკვე მე-3 ათწლეული ვხედავთ ჩვენს ქვეყანაში. რა გასაკვირია რომ ამ ყველაფრის გათვალსწინებით დღეს ტურიზმს საკმაოდ სოლიდური წილი უჭირავს ქართულ ეკონომიკაში. ტურიზმი ვერასდროს ვერ იქნება ეკონომიკური განვითარების ქვაკუთხედი, მაგრამ საქართველოსნაირი ღარიბი ქვეყნისთვის, მასში არსებული მცირე ბიზნესისთვის, თვითდასაქმებულებისთვის ის საკმაოდ მნიშვნელოვანი შემოსავლების წყაროს შეადგენს.
რუსეთის პრეზიდენტის, ვლადიმერ პუტინის ახალი განკარგულების თანახმად საქართველო-რუსეთს შორის რუსულ და ქართული კომპანიებს ავიამიმოსვლა აეკრძლათ, ასევე რუსეთის ტურისტულ სააგენტოებს საქართველოში ტურების გაყიდვა. ერთი სიტყვით რუსეთის პრეზიდენტმა საქართველო რუსი ტურისტების სეგმენტის გარეშე დატოვა.
ჩვენ გადავწყვიტეთ გამოვითავლოთ საქართველო მშპ-ის რა ნაწილს შეადგენს ”რუსეთის ფაქტორი” და ეკონომიკურად რა გავლენა გააჩნია რუსეთს საქართველოზე, რადგანაც რუსეთმა შესაძლოა სხვა ეკონომიკური ბერკეტებიც აამოქმედოს საქართველოს წინააღმდეგ.
რუსეთის ფაქტორი 3 ძირითად ასპექტს მოიცავს: 1. საქართველოში ჩამოსული რუსი ტურისტებისგან მიღებულ შემოსავალი. 2. რუსეთში საქართველოდან ექსპორტზე გატანილი პროდუქციის ღირებულება 3. რუსეთიდან საქართველოში მომავალი ფულადი გზავნილები.
რუსი ტურისტები
2018 წელს საქართველომ ტურიზმიდან 3.2 მლრდ. დოლარის შემოსავალი მიიღო, რაც იმ მომენტისთვის რეკორდულ მაჩვენებელს წარმოადგენდა. ტურიზმის ეროვნული ადმინისტრაციის მონაცემებით 2018-ში საქართველოში 4 756 820 ტურისტი შემოვიდა, ამ რაოდენობუდან 1 404 757 რუსეთზე მოდიოდა. ტურისტების ნაკადიდან 29.5% რუსეთის მოქალაქე იყო. პროპორციულად რომ გამოვიანგარიშოთ მათ წილი ტურიზმიდან მიღებულ შემოსავლებში 940 მლნ. $-ს შეადგენს, თუმცა გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ რუსი ტურისტები საშუალოდ ბევრად უფრო მეტს ხარჯავენ, ვიდრე სხვა ქვეყნის წარმომადგენლები, ანუ რეალური ციფრი ბევრად მეტი შეიძლება აღმოჩნდეს.
რუსეთში ქართული პროდუქციის ექსპორტი
2018 წლის მონაცემებით საქართველოდან ექსპორტირებულმა პროდუქციის ღირებულებამ 3.354 მლრდ. $ შეადგინა. ამ კატეგორიაშიც ისევე, როგორც ტურიზმში ექსპორტის 13% სწორედ რუსეთზე მოდის, რაც პროპორციულად ნახევარ მილიარდ დოლარს უტოლდება. (437 მლნ.$)
ფულადი გზავნილები რუსეთიდან
ფულადი გზავნილები საკმაოდ მნიშვნელოვან როლს თამაშობს მწირ ქართულ ეკონომიკაში. ეროვნული ბანკის ინფორმაციით, 2018 წლის განმავლობაში საქართველოში უცხოეთიდან ფულადი გზავნილების სახით 1 576 508 500 აშშ დოლარი შემოვიდა. ფულადი გზავნილების მიხედვით, პირველ ადგილზე რუსეთის ფედერაციაა, საიდანაც 2018 წელს საქართველოში 457 მილიონი აშშ დოლარი შემოვიდა.
2018 წელი საქართველოსთვის მოსალოდნელზე უკეთესი აღმოჩნდა ეკონომიკური ზრდის მიხედვით და ზრდის მაჩვენებელმა 5%-ს მიაღწია. ეს ძირითადად გაზრდილმა ტურიზმმა, ექსპორტმა და საზღვარგარეთიდან ფულადმა გზავნილებმა განაპირობა. ყველა ამ სეგმენტში ლომის წილი სწორედ რუსეთზე მოდის. ზოგადად დრამატული დამოკიდებულება ერთ სუბიექტზე ეკონომიკური აქტივობისას საკმაოდ სახიფათოა, რადგანაც სხვადასხვა სანქციების ან სავაჭრო ომის შედეგად ქვეყანამ შეიძლება საკმაოდ სოლიდური ზიანი განიცადოს. ამისთვის საჭიროა ეკონომიკის დივერსიფიცირება სხვადასხვა მოთამაშეებზე, რათა ერთ ქვეყანას არ ჰქონდის ეკონომიკური შანტაჟის საშუალება. მაგრამ რაც 30 წლის განმავლობაში ვერ მოხერხდა, ძნელი წარმოასდგენია რომ უახლოვესი რამდენიმე წლის განმავლობაში რეალური იქნება.
მაშ ასე დავუბრუნდეთ ჩვენს მიერ დასმულ შეკითხვას, საქართველოს მშპ-ის რა ნაწილს უზრუნველყოფს რუსეთის ფაქტორი?
2018 წლის მონაცემებით საქართველოს მშპ-მ 16.324 მლრდ.$ შეადგინა, საიდანაც რუსეთის ფაქტორზე 1.834 მლრდ. $ მოდის (940 მლნ. $ – ტურიზმით, 437 მლნ. $ ექსპორტით და 457 მლნ. $ – ფულადი გზავნილებით)
მარტივი არითმეტიკით გამოდის რომ საქართველოს მშპ-ის 11.23%-ს სწორედ რუსეთის ფაქტორის განაპირობებს.
საზღვრის გადმოწევაზე წუწუნი არის თანამედროვე საქართველოს მდგომარეობის კარგი ასახვა. ისტერიულად მიიწევ ნატოში, მაშინ როცა მთავარ მტრად რუსეთი მას მიიჩნევს. ამის გამო შემხვედრ ნაბიჯებს დგამს და პასუხი არის პანიკა. თუ გადავწყვიტეთ ასეთი კონფრონტაციული პოლიტიკა რუსეთთან, მაშინ უნდა ვთქვათ რომ ვართ საომარ მდგომარეობაში. თუ საომარ მდგომარეობაში ვართ უნდა მომზადებული ვიყოთ და სათანადო პასუხიც გავცეთ, მაგრამ ყველამ იცის, რომ ამის არც საშუალება და არც გამბედაობა არ გაგვაჩნია (და რომ ზოგადად ირაციონალურია ეს მიდგომა). ამიტომ ყოველთვის რუსეთის ამგვარ ქმედებას, რაც როგორც ზემოთ ვთქვი ცალმხრივი არაა, მოჰყვება მხოლოდ პანიკა. პანიკა კი, საომარ მდგომარეობაში წაგების ტოლფასია. ესეიგი, რა გამოდის? ჩვენივე საგარეო პოლიტიკით ვქმნით მდგომარეობას, საიდანაც წინასწარ ვიცით, რომ წაგებული გამოვალთ.
ადრეც დამიწერია რომ ეს არის სუიციდური პოლიტიკა, ყოვლად ირაციონალური და აბსურდული. მე მიმაჩნია, რომ ამ მდგომარეობიდან გამოსავალი არის რეგიონში რუსეთის ლეგიტიმური ინტერესების აღიარება და კონფრონტაციული რეჟიმიდან დიალოგის რეჟიმზე გადასვლა, რაც პირველ რიგში ნატოში (არა აუცილებლად ევროკავშირში) მისწრაფებაზე უარის თქმას ნიშნავს.
მიმდინარე გლობალური ცვლილებების გათვალისწინებით, ის დრო როდესაც კონფრონტაციის რეჟიმში ყოფნას და ამერიკასთან უპირობო ალიანსს საქართველოსთვის განვითარების მოტანა შეეძლო გასულია და შანსი დაკარგულია. ასეთი მდგომარეობა კარგად გამოიყენეს აზიის ვეფხვებმა (სინგაპური, ჰონგ კონგი, სამხრეთ კორეა, ტაივანი) 1960-იანი წლებიდან მოყოლებული, როდესაც ამერიკა მათ იყენებდა, როგორც დასაყრდენს კომუნისტური საფრთხის გავრცელების წინააღმდეგ, აძლევდა უზარმაზარ რესურსებს, მაგრამ სათანადოდ ვერ აკონტროლებდა ამ რესურსების გამოყენებას ეკონომიკაში. ამ ქვეყნებმა კი აღნიშნული რესურსები ეროვნული ეკონომიკების გასაძლიერებლად გამოიყენეს – შექმნეს უძლიერესი ექსპორტზე ორიენტირებული ინდუსტრიული ბაზა. ჩვენ ეს შანსი სააკაშვილის პერიოდში ხელიდან გავუშვით. ფული ჩაიდო მახინჯი საბანკო-საფინანსო სისტემის შექმნაში, ტურისტულ ინფრასტრუქტურაში, სპეკულაციურ მშენებლობაში, საწარმოო სიმძლავრეების ფიზიკურ და ინტელექტუალურ განადგურებაში. აზიური ინდუსტრიალიზაციისგან განსხვავებით ეს ზომები არ გამოდგა ეკონომიკისთვის გრძელვადიან სტიმულად.
დღეს საერთაშორისო მდგომარეობა შეცვლილია და რაც დროზე ვაღიარებთ ამას მით უკეთესი. ჩემი აზრით დღეს უპირობო ალიანსების ძიების მაგიერ საქართველო უნდა გადავიდეს რაციონალურ საგარეო პოლიტიკაზე, სადაც ხდება სხვადასხვა ძალის ინტერესების გათვალისწინება და შეჯერება. ასეთ მდგომარეობაშია დღეს ფინეთი, რომელსაც რუსეთი პირდაპირ უკრძალავს ნატოში შესვლას, მაგრამ ამით ფინეთი მხოლოდ სარგებლობს.
გაეროს გენერალური ანსამბლეის მესამე კომიტეტმა რუსეთის ინიციატივით მიიღო რეზოლუცია ნაციზმის განდიდებას წინააღმდეგ ბრძოლასთან დაკავშირებით. რეზოლუციაში ნათქვამი იყო, რომ ნაციზმის განდიდების ნებისმიერი ფორმა უნდა იყოს აკრძალული, რადგანაც ეს რასიზმთან და ქსენოფობისთან ერთად კაცობრიობის მშვიდობიანი თანაცხორებისთვის უდიდესი საფრთხის შემცველია.
დოკუმენტში ნათქვამია, რომ მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხეში ნელ-ნელა ფეხს იკიდებს ნაცისტური, ექსტრემისტული და ასევე რასისტური პოლიტიკური გაერთანებები და ღიად ცდილობენ ნაცისტური იდეოლოგიის გავრცელებას.
პროექტის რეზოლუციას მხარი დაუჭირა 115-მა სახელმწიფომ, ხის მიცემისგან თავი შეიკავა 55-მა, ხოლო რეზოლუციის წინააღმდეგ ხმა მიცა მხოლოდ 3-მა სახელმწიფომ. ხმის მიცემის პროცესში მონაწილეობა არ მიიღო 20-მა სახელმწიფო.
ალბათ გაინტერესებთ რომელმა სახელმწიფოებმა დაუჭირეს ღიად მხარი ნაციზმს და ნაციცმის აკრძალვის საწინააღმდეგოდ მიცეს ხმა. ეს ქვეყნებია: აშშ, კანადა და უკრაინა.
დამაფიქრებელია ამ მნიშვნელოვან საკითხთან დაკავშირებით საქართველოს პოზიცია. საქართველომ მხარი არ დაუჭირა ნაციზმის განდიდების აკრძალვას და ხმის მიცემისგან თავის შეიკავა. საინტერესოა ქსენოფობიას და ჰომოფობიას თუ ასე აქტიურად ებრძვიენ აშშ-ში და ევროპაში, მაშინ ნაციზმთან ბრძოლა რატომ არ მიაჩნიათ მნიშვნელოვნად?
ქვემოთ ნაჩვენებ რუქაზე ნაჩვენებია, თუ რომელმა ქვეყანებმა დაუჭირეს ამ რეზოლუაციას მხარი, და რომლებმა არა.
საქართველომ 71-ე ადგილი დაიკავა მსოლფიოს ყველაზე სახიფათო, ტერორისტული საფრთხეების მქონე ქვეყნების სიაში ლონდონში გამოქვეყნებული ”გლობალური ტერორიზმის რეიტინგი 2015”-ს მიხედვით. კვლევა ეკონომიკის და მშვიდობის ინსტიტუტმა გამოქვეყნა.
შედარებისთვის რუსეთი 23-ე პოზიციაზეა, ხოლო აშშ 35-ზე. ჩვენი მეზობელი აზერბაიჯანი 93-ე ადგილზე, ხოლო სომხეთი 166-ზე. კვლევის თანახმად ჩვენს რეგიონში ტერორიზმის მხრივ ყველაზე უსაფრთხო ქვეყანა სწორედ სომხეთია.
საქართველოზე კი შეძლება ითქვას, რომ ტერორიზმის კუთხით უფრო მეტად სახიფათო ქვეყნების რიცხვს მიეკუთვნება, ვიდრე უსაფრთხო.
ხელისუფლების განცხადებით 2014 წლის 1 სექტემბერს ასოცირების ხელშეკრულების ნაწილი ამოქმედდა, რის შედეგადაც ევროკავშირის ეკონომიკურ ბაზარზე ქართული პროდუქცია უტარიფოდ შედის.
ეს არის სიცრუე, რადგანაც ასოცირების შესახებ ხელშეკრულებაში შავით თეთრზე წერია – 28 პროდუქტი, რომელიც ევროკავშირისთვის „მგრძნობიარე“ პროდუქციად ითვლება მონიტორინგს დაექვემდებარება. ეს 28 პროდუქცტი არის სოფლის მეურნეობის პროდუქცია კიტრი, პომიდორი და ა.შ.– რისი გატანაც შეიძლება საქართველოდან ევროკავშირში.
გაინტერესებთ ალბათ რა სახის მონიტორინგზეა საუბარი. ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულებაში გაწერლია, რომ ამ 28 პროდუქტზე იმოქმედებს „შესვლის ფასი“ – Entry Price, ანუ იმპორტის ფიქსირებული ფასი. ანუ, თუ საქართველოში შექმნილი პროდუქციის გასაყიდი ფასი (საინვოისო ფასი) ევროკავშირის დადგენილ 1 1 ფიქსირებულ ფასზე დაბალი იქნება, იმპორტიორს ამ ფასთა სხვაობის დაფარვა მოუწევს, ხოლო თუ გასაყიდი ფასი ევროკავშირის „ფასის“ ტოლი ან მასზე მეტი იქნება, პროდუქცია საბაჟო გადასახადისგან სრულად გათავისუფლდება.
ანუ ლოგიკურად გამოდის თუ საქართველოდან ევროკავშირში გატანილი პროდუქციის ფასი ევროკავშირისთვის არ იქნება მისაღები (ანუ მეტისმეტად იაფი იქნება) ის პროდუქცია ევროკავშირში ვერ შევა, ან ქართველმა მეწარმემ თვითონ უნდა დაფაროს ეს სხვაობა.
თანამედროვე საერთაშორისო სისტემის ფორმირება ვესტფალის 1648 წლის ზავიდან იწყებს ათვლას, როდესაც საერთაშორისო არენაზე გამოჩდნენ ერი (სუვერენული) სახელწმიფოები. ამ ხნის განმავლობაში, საერთაშორისო სისტემა სხვადასხვა დროს განიცდიდა კორექტირებას, თუმცა მისი ფუნქციონირების არსი არასდროს შეცვლილა, ვინაიდან ერი (სუვერენული) სახელმწიფოების არსებობა (გამონაკლისი შემთხვევბის გარდა) ეჭვქვეშ მანამდე არ დამდგარა.
ისტორიის სხვადასხვა დროის მონაკვეთში, ფორმირებული მსოფლიო პოლიტიკური წესრიგების პერიოდიზაციას თუ მოვახდენთ, იგი შემდეგნაირად გამოიყურება:
1648 წლიდან 1815 წლამდე
1815 წლიდან 1914 წლამდე
1918 წლიდან 1939 წლამდე
1945-დან 1991 წლამდე.
ჩემს ამოცანას არ წარმოადგენს, მთლიანი მიმოხილვა მოვახდინო, სხვადასხვა დროს ფორმირებული მსოფლიო პოლიტიკური წესრიგისა, არამედ განვიხილო, მხოლოდ ბოლო პერიოდი და ის, თუ რა უნდა ზსახელწმიფოს შენარჩუნების მცდელობის გზაზე.
როგორც ბევრი დასავლელი ავტორი აღნიშნავს, ბოლო წესრიგის ანუ ბიპოლარული საერთაშორისო მოდელის დემონტაჟის შემდეგ, სუვერენული სახელწმიფოების არსებობას სერიოზული საფრთხე მიადგა, ვინაიდან უნიპოლარული მოდელის დასავლელი არქიტექტორები საერთაშორისო სისტემის ახალ მოდელზე გადასვლისას, მთავარ ყურადღებას ახდენდნენ იერარქიული მოდელის შემუშავებაზე, ანუ ერთი მართვის ცენტრი, ხოლო სხვა დანარჩენი პოლიტიკური სუბიექტები მასზე დაქვემდებარებული (მათთვის მნიშვნელობა არ აქვს მართვის ცენტრი ბრიუსელი იქნება თუ ვაშინგოტონი, სხვადსხვა ავტორს სხვადასხვანიარად წარმოუდგენია). მაგალითად, ზბიგნევ ბჟეზინისკი შემდეგნაირად აღწერს ამ მოვლენას: „ ბოლოს და ბოლოს დადგება დრო, როდესაც მსოფლიო პოლიტიკისთვის სრულიად არა დამახასიათებელ მოვლენას ექნება ადგილი, კერძოდ, ძალაუფლების კონცეტრაციას ერთი სახელწმიფოს ხელში“.
ზოგად კონტექსტში თუ ავიღებთ ამერიკელი გლობალისტების კონცეპტუალურ ნაშრომებს, მათ ეს პროცესი წარმოუდგენიათ შემდეგნაირად: უნდა მოხდეს იმ სახელმწიფოთა ინტეგრირება ევროკავშირში, რომლებმაც ბიპოლარული სისტემის რღვევის შემდეგ მიიღეს დამოუკიდებლობა, ანუ მიიღეს ერი (სუვერენული) სახელმწიფოს სტატუსი. პირველ ეტაპზე იდგა, პოსტკომუნისტურ სახელწმიფოთა ინტეგრაცია, ევროკავშირის ეგიდით გლობალური მართვის სისტემაში. როგორც ახლო ისტორიულმა წარსულმა გვიჩვენა, ე.წ. პოსტკომუნისტური სახელწმიფოების, ევროკავშირში ინტეგრირება, შედარებით ადვილად მოხერხდა გეოგრაფიული სიახლოვიდან გამომდინარე. მეორე ეტაპი, გულისხმობდა პოსტსაბჭოთა სივრცის ახლად აღმოცენებულ სახელმწფიოების ეტაპობრივ ინტეგრაციაზე ევროკავშირში, რომელსაც გავდივართ ეხლა.
თუ რატომ არიან მოწადინებილნი ამერიკელები ევროკავშირის გაფართოებით და მასში პოსტსაბჭოთა სივრცის დამოუკიდებელი სახელმწიფოების ინტეგრირებით, კარგად ჩანს აწუკვე ნახსენები ამერიკული საგარეო პოლიტიკის ერთ-ერთი უმთავრესი დოქტრინისტის ზბიგნევ ბჟეზინსკის სიტყვებიდან: „ ევროკავშირის გაფართოება ამერიკის ინტერესების გაფართოებაა…“ „ სიმართლე მდგომარეობს იმაში, რომ მთელი ცივი ომის განმავლობაში ევროპა დე-ფაქტო წარმოადგენდა ამერიკის პროტექტორატს.“ თუ ამ ორ წინადადებას ლოგიკურად დავაკავშირებთ ერთმანეთთან, შეიძლება მხოლოდ ერთი დასკვნის გაკეთება. კერძოდ, თუ ევროპა წარმოადგენდა ამერიკის პროტექტორატს, პირველის გაფართოება ავტომატურად გამოიწვევდა პროტექტორის გავლენის სფეროს გაფართოებასაც.
კიდევ ერთი უმსხვილესი ამერიკელი სტრატეგი, თომას ბარნეთი თავის ცნობილ წიგნში „პენტაგონის ახალი რუკა“ შემდეგნაირად გადმოსცემს აღნიშნულ პროცესს. მას ხმარებაში შემოაქვს ტერმინები, „ჩართულობის“ და „გამორთულობის“ ზონები. ჩართულობის ზონა გულისოხმობს, ისეთ გეოგრაფიულ არეალს, რომლის ინტეგრირება შესაძლებელია გლობალური მართვის ველში, ხოლო გამორთულობის ზონაში კი შედიან ისეთ სახელმწიფოები, რომლის ინტეგრირება შეუძლებელია ზემოთ აღნიშნულ სივრცეში და მისი სიტყვებით, გამორთულობის ზონაში არსებული სახელმწიფოების ლიკვიდაცია უნდა მოხდეს სამხედრო გზით. აქვე მინდა დავამატო, რომ რაც მთავარია ჩართულობის ზონის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ნაწილად, ავტორი განიხილავს პოსტსაბჭოთა სივრცესაც. თუ ამ ორი უმსხვილესი ავტორების კონცეპტუალურ მოდელებს ერთმანეთთან დავაკავშირებთ, გამოდის, რომ ევროკავშირში ახალი სახელწმიფოების ინტეგრირებით ამერიკელების საპროტექტორატო ტერიტორია კიდევ უფრო გაიზრდება. ერთიანი გლობალური მართვის სისტემის შექმნის შემთხვევაში კი, სუვერენული სახელმწიფოების არსებობას ყოველგვარი აზრი რომდაეკარგება საერთაშორისო ურთიერთობებში აქსიომას წარმოადგენს.
ამერიკელებმა ერი (სუვერენული) სახლემწიფოს კონცეპტუალური პარადიგმა გლობალური დღის წესრიგიდან რომ მოხსნეს, ამაზე ნათლად მიუთითებს საგარეო ურთიერთობათა საბჭოს СFR-ისპრეზიდენტის, რიჩარდ ნათან ჰაასის 2000 წლის 11 ნოემბერს მოხსენებისსიტყვებიდან, რომლის სათაური გახლდათ „იმპერიული ამერიკა“- „ დადგა დრო ამერიკელებისთვის, რათა გადახედონ საკუთარ როლს ნაცია-სახელმწიფოს ტრადიციული მოდგომიდან იმპერიული ძელვამოსილებისკენ.“
ზემოთ ჩამოყალიბებული კონცეპტუალური ნააზრევების განხილვის შემდეგ, რა უნდა მოიმოქმედოს საქართველომ, რომ შეინარჩუნოს სუვერენული სახელმწიფოს თუნდაც ფორმალური სტატუსი? ჩემი აზრით ეს მხოლოდ საქართველოზე არ იქნება დამოკიდებული, ვინაიდან საერთაშორისო წესრიგის გლობალურ მოდელებს ქმნიან დიდი გეოპოლიტიკური აქტორები. თუმცა, საქართველოსაც შეუძლია შეიტანოს ამაში მოკრძალებული წვლილი. მაგალითად, ჩვენთვის მიუღებელი უნდა იყოს, ძლიერი გლობალური გაერთიანებების ინტეგრირებისკენ სწრაფვა, რადგან როგორც ერთხელ უკვე მოხდა ისტორიაში, მეოცე საუკუნის 20-იან წლებში დავკარგეთ სუვერენულობა, საბჭოთა კავშირში გაწევრიანებით (ადგილი ჰქონდა იძულებას თუ სხვა რამე მეთოდს ამ შემთხვევაში არ აქვს მნიშვნელობა). ამიტომ, დღეს ევროკავშირისკენ სწრფვა პოტენციურად დესუვერენიზაციისკენ გადადგმული პოლიტიკური ნაბიჯია.
მართალია,დღევანდელი გადასახედიდან ევროკავშირი სუვერენული სახელწმიფოების გაერთიანებაა, მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ სულ რაღაც რამოდენიმე წლის წინ, აშკარად იდგა საკითხი ევროპის ერთიანი კონსტიტუციის მიღების და ერთიანი საგარეო საქმეთა მინისტრის პოსტის შემოღების მცდელობა. თუმცა როგორც მოგეხსენებათ იგი ჩავარდა ამ ეტაპზე, მაგრამ მომავალში რა მოხდება ამისგან დაზღვეული არც ერთი სახელმწიფო არ არის. სხვათა შორის ერთიანი ევროპული ფედერაციის შექმნის იდეა ერთიანი კონსტიტუციით, არც ისე ახალია და იგი ბენჟამენ ფრანკლინს ეკუთვნის. მან ამერიკის კონსტიტუციაზე მუშაობის მიმდინარეობის დროს, თავის ევროპელ მეგობრებს შემდეგი შინაარსის წერილი მისწერა: „ მე გიგზავნით ახალი ფედერალური კონსტიტუციის პროექტს ჩვენი შტატებისათვის… თუ ის გაიმარჯვებს, მე არ მესმის რატომ არ უნდა სცადოთ თქვენ ევროპაში შექმნათ ფედერალური კავშირი და ერთი დიდი რესპუბლიკა განსხვავებული ყველა სხვადასხვა ევროპული სახელწმიფოსა და სამეფოსაგან.“ მიჩნდება შეკითხვის დასმის სურვილი, თუ ევროკავშირში საბოლოოდ გაიმარჯვებს აზრი, ერთიანი კონსტიტუციის მიღების და ერთიანი საგარეო საქმეთა სამინტროს სტრუქტურის ფორმირების შესახებ, ევროკავშირში შემავალი სახელწმიფოები შეინარჩუნებენ დამოუკიდებელი სახეწლმიფოს სტატუსს? რაღაც ეჭვი მეპარება!
არ გამოვრიცხავ, რომ ევროკავშირმაც არც თუ შორეულ პერსპექტივაში,საბჭოთა კავშირის გზით წავიდეს და ერთიანი გლობალური ფედერაციული მოდელის შექმნადაისახოს მიზნად. გნსხვავება მხოლოდ ერთი იქნება, იდეოლოგიური! საბჭოთა კავშირი თუ ულტრამემარხცენე, კომუნისტურ იდეოლოგიას ეყრდნობოდა, ევროკავშირი ლიბელარულ იდეოლოგიურ პლატფორმაზე დაგება. თუ პირველი, მუშათა კლასის ინტერესების დამცველი იყო, მეორე ინდივიდების უფლებების დამცველი გაერთაინება იქნება. არც ერთ და არც მეორე გლობალურ პროექტში, არ ჩანდა და არ ჩანს, ერის, როგორც ისტორიულ-კულტურული ერთობის და მისი თვითმყოფადობის უზრუნველმყოფელი სუვერენული სახელწმიფოების ადგილი.
თუზოგადად განვიხილავთ გლობალური მაშტაბის კონფედერაციულ მოდელებს საერთაშორისო სისტემებთან მიმართების ფარგლებში, შეიძლება ითქვას, რომ როგორც საბჭოთა კავშირიც და ბიპოლარული სისტემაც მიუღებელი იყო საქართველოსთვის, რომელიც ხელშემწყობი ფაქტორი გახდა, საქართველოს სახელწმიფოებრიობის დაკარგვის, იგივე შეიძლება ითქვას საქართველოს ევრკავშირში ინტეგრაციაზე და უნიპოლარულ საერთაშორისო სისტემაზეც, ვინაიდან ეს პროცესი გამოიწვევს მომავალში ეტაპობრივ დესუვერენიზაციას. ამიტომ ჩვენთვის, ქართველი ერის ბუნებრივი მოთხოვნილებებიდან გამოდმინარე, გვსურს ერი (სუვერენული) სახელწმიფოს შენარჩუნებაფორმალურად მაინც და მისი განვითარება, ყველაზე ხელსაყრელლ ვარიანტს წარმოადგენს მულტიპოლარული საერთაშორისო სისტემის ფორმირება, რომლის შემთხვევაში აღმოვჩნდებით შუალედურ მდგომარეობაში, რომელიც გულისმხობს თავის დაღწევას, როგორც ბიპოლარულისაგან, ისე უნიპოლარული საერთაშორისო სისტემისაგან და მათთან დაკავშირებული გლობალური გაერთიანებებისაგან. რაც შეეხება მულტიპორლარიზმის იდეისთვის ხორცშესხმა ამ ეტაპზე შეუძლია, მხოლოდ ერთ სახელწმიფოს რუსეთის ფედერაციას, რომელიც გახლავთ შემაკავებელი ფაქტორი ერი(სუვერენული)-სახელმწიფოების ფუნქციონირებაზე აგებული საერთაშორისო სისტემის დემონტაჟის. თან სახელმწიფო ისეთ მდგომარეობაშია, რომ არც ერთი პარამეტრებით, განსაკუთრებით ეკონომიკური და იდეოლოგიური თვალსაზრისით, არ შესწევს უნარი მოახდინოს მის გარშემო არსებული ქვეყნების ინკორპორირება და შესაბამისად მათი იურიდიული დესუვერენიზაცია.
ჩემი ღრმა რწმენით, ამ ეტაპზე, ჩვენთვის ყველაზე ხელსაყრელია, გაწონასწორებული საგარეო პოლიტიკის წარმოება, რომელიც გულისხმობს რომელიმე მიმართულებით, ღრმა პოლიტიკური ნაბიჯებისგან თავშეკავებას. საქართველო რეგიონში უნდა იქცეს, ორი განსხვავებული გლობალური გეოპოლიტიკური პროექტის (ევროკავშირი და ევრაზიული საბაჟო კავშირი), ეკონომიკური და პოლიტიკური თანამშრომლობის და არა კონფრონტაციის არენად.
ნავთობი, მსოფლიო ეკონომიკის ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი მამოძრავებელი ძალაა. ბოლო ნახევარ წელიწადში მისი შემცირებული ფასი 100-დან 60 აშშ დოლარამდე (იხ. სურათი #1), ეკონომიკის სტიმულირებას შეუწყობს ხელს.
თუმცა, ნავთობის დაბალმა ფასებმა საქართველოზე შესაძლოა არაერთმნიშვნელოვანი გავლენა იქონიოს. საქმე იმაში გახლავთ, რომ ერთი მხრივ ნავთობზე, შესაბამისად ბენზინზეც ფასების გაიაფება ცალსახად პოზიტიური იქნება ქართული ეკონომიკის სხვადასხვა აქტორებისთვის. ამავდროულად, მეორე მხრივ, გამომდინარე იქიდან, რომ საქართველო მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული თავის მეზობელ, ნავთობმომპოვებელ ქვეყნებზე – რუსეთსა და აზერბაიჯანზე, შესაძლოა ფასების შემცირებით გამოწვეული პოზიტიური ეფექტები განეიტრალდეს. კერძოდ, საქართველო დამოკიდებული აზერბაჯანსა და რუსეთზე შემდეგი მიმართულებით:
პირდაპირ უცხოური ინვესტიციები – 2014 წ. III კვარტლის მონაცემებით აზერბაიჯანსა ($219 მლნ ან/და 24%) და რუსეთზე ($55 მლნ ან/და 6%) ჯამურად პუი-ს 30% მოდის (იხ. დიაგრამა 2).
2. ფულადი გზავნილები – 2013 წელს რუსეთიდან გზავნილებმა მთლიანი გზავნილების 54% ან/და $800 მლნ შეადგინა; 2014 წლის 11 თვის მონაცემებით კი რუსეთიდან გზავნილები შემცირებულია და ის მთლიანი გზავნილების 50% ან/და $662 მლნ-ს შეადგენს. აზერბაიჯანის წილი ფაქტობრივად უმნიშვნელოა და 1-2%-ის ფარგლებშია (იხ. დიაგრამა 3).
3. ექსპორტი – 2013 წლის მონაცემებით ქართული საექსპორტო ბაზრის ნომერ პირველი და ნომერ მესამე მოთამაშეები სწორებ აზერბაიჯანი (25%) და რუსეთი (7%) იყვნენ. 2014 წელს კი 11 თვის მონაცემებით აზერბაიჯანში ექსპორტი 20%-მდეა შემცირებული, რუსეთში კი 10%-მდე გაზრდილი (იხ. სურათი 4).
შენიშვნა* ყავისფერი – 2013 წელი; წითელი – 2014 წელი. წყარო: საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური http://www.geostatge
2015 წელს ნავთობზე ფასების დაბალმა ფასებმა შესაძლოა საქართველოს ორ მნიშვნელოვან ეკონომიკურ პარტნიორს დიდი ზიანი მიაყენოს და შედეგად საქართველოც დაზარალდეს, ზემო ხსენებული მიზეზების გამო, აცხადებს „თსუ ანალიზისა და პროგნოზირების ცენტრის“ წარმომადგენელი – ვახტანგ ჭარაია, ამიტომ, ორმაგი დარტყმის თავიდან ასაცილებლად, მნიშვნელოვანია ბენზინის ფასების ქართულ ბაზარზე გაიაფების ხელშეწყობა, რათა ეკონომიკის პროგრესირებას შეეწყოს ხელი.
ქართულ ბაზარზე დღეს დამყარებული ფასები საკმაოდ მაღალია, ამაზე მიგვანიშნებს თუნდაც ნავთობიმპორტიორების მიერ (ლუკოილი, სოკარი, გალფი, ვისოლი და სხვები) ბენზინის ფასის საშუალოდ 10-15 თეთრით გაიაფება და დამატებით ე.წ. საახალწლო ფასდაკლებების შემოღება – პრემიერ მინისტრის ერთი განცხადების საფუძველზე… აგრეთვე საინტერესოა, რომ ბენზინის საშუალო ფასი კონსოლიდირებულ ტენდერზე დაახლოებით 50 თეთრით უფრო დაბალია ვიდრე საცალო გაყიდვაში, ნავთობკომპანიები კი არცერთ შემთხვევაში არ იმუშავებენ მათი ინტერესების საზიანოდ (იხ. სურათი 5).
უფრო მეტიც, თუ მაგ.: თუ კონსოლიდირებულ ტენდერზე სუპერის ტიპის ბენზინს ნავთობიმპორტიორები მთავრობას აწვდიან 1.57 თეთრად, ეს იმას ნიშნავს რომ ამ ფასის პირობებშიც ისინი მოგებაზე გადიან, საცალო გაყოდვის ფასზე ხომ საუბარიც ზედმეტია (იხ. სურათი 6).
ჩვენი გაანგარიშებით, ბენზინის თვითღირებულების საშუალო ფასი დღეს ბაზარზე 1.2 ლარს არ აღემატება!
2014 წლის 23 დეკემბრის მდგომარეობით «PLATT”S»-ის მიხედვით საერთაშორისო ფასები ბენზინზე შეადგენს – 532,00 დოლარი/ტონაზე. რასაც ემატება:
დღეისათვის მსოფლიოში მიმდინარე პოლიტიკური პროცესები კარგად აჩვენებს იმას თუ რაოდენ მნიშვნელოვანია ნებისმიერი სახელმწიფოსათვის მისი ეკონომიკური დამოუკიდებლობის ხარისხი.
თავისმხრივ, ეკონომიკური დამოუკიდებლობა გულისხმობს სახელმწიფოს უნარს შექმნას ეროვნული დოვლათი ისე რომ არ იყოს დამოკიდებული სხვა სახელმწიფოებზე და გარე ფაქტორებზე, არც დოვლათის შექმნისთვის საჭირო რესურსების (ფინანსური სახსრების, ნედლეულის, ინტელექტუალური კაპიტალის) და არც გასაღების ბაზრების (საექსპორტო სივრცის) კუთხით.
ჩვენთვის ამ მხრივ მნიშვნელოვანია ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკური დამოუკიდებლობის ხარისხი და მასზე დადებითად თუ უარყოფითად ზემოქმედი ფაქტორების ანალიზი.
დავიწყოთ მთლიანი საგარეო-სავაჭრო ბრუნვის განხილვით.
როგორც ცხრილიდან ჩანს, 2013 წლის ჯამური მონაცემებით, საქართველოს მთლიანი საგარეო სავაჭრო ბრუნვის (10793 მლნ აშშ დოლარი), 73% მოდის იმპორტზე, ხოლო 27% კი ექსპორტზე. თუ აღნიშნულ იმპორტის მაჩვენებელს შევაფარდებთ სამომხმარებლო დანახარჯების წლიურ (2013წ) მაჩვენებელთან ვნახავთ, რომ ქვეყნის შიგნით მოხმარებული პროდუქციის დაახლოებით 65% იმპორტულ პროდუქციაზე მოდის. ანუ სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ქვეყანას არ შეუძლია სრულად დააკმაყოფილოს საკუთარი მოთხოვნილებები, რის გამოც საჭირო საქონლის (ნედლეული, მასალები, მზა პროდუქცია, ინვენტარი, ტექნიკა და ა.შ.) 65% უცხოეთიდან შემოაქვს. ეს კი თავისთავად ზრდის ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკის დამოკიდებულებას სხვა სახელმწიფოების მიერ გატარებული ფასწარმოქმნისა და ექსპორტის პოლიტიკაზე.
არანაკლებ მნიშვნელოვანია იმპორტის სტრუქტურაც, საიდანაც ჩანს, რომ ყველაზე მეტი წილი (11%) ნავთობპროდუქტებზე მოდის. რაც თავისმხრივ ზრდის საწვავის მსოფლიო ბაზრებზე არსებული ფასების ცვლილებაზე ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკის დამოკიდებულების ხარისხსაც.
რაც შეეხება ქვეყნების მიხედვით იმპორტის სტრუქტურას, ამ მხრივ ლიდერობენ თურქეთი, ჩინეთი, აზერბაიჯანი, რუსეთი და უკრაინა. შესაბამისად ამ ქვეყნებთან მაღალი სავაჭრო ბრუნვების არსებობა ზრდის მათზე ეკონომიკური დამოკიდებულების (მაგალითად, ინფლაციის იმპორტირება და ა.შ.) ხარისხს.
არანაკლებ მნიშვნელოვანია აგრეთვე ქვეყნების ჯგუფების მიხედვით ექსპორტის სტრუქტურაც. რომლის მიხედვითაც, ჩვენი ქვეყნიდან განხორციელებული ექსპორტის 52% ევროკავშირის წილად მოდის, 22% -ევროკავშირის ქვეყნების წილად, ხოლო დანარჩენი ქვეყნების წილად კი 26%. თავისმხრივ დსთ-ს ქვეყნებიდან ლიდერობენ აზერბაიჯანი – 19%, რუსეთი – 10%, სომხეთი – 10%. შესაბამისად ამ ქვეყნების ეკონომიკაში მიმდინარე ნებისმიერი ნეგატიური პროცესი შეამცირებს ექსპორტის მოცულობებს მათში, რაც ასევე უარყოფითად იმოქმედებს ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკაზე. რადგან წმინდა ექსპორტი წარმოადგენს მშპ-ს მნიშვნელოვან მდგენელს, ამიტომ შემცირდება ჩვენი ქვეყნის მშპ-ც. ეს ყველაფერი ხაზს უსვამს იმას, თუ რამდენად არიან სახელმწიფოები, ღია სავაჭრო ურთიერთობების პირობებში, ერთმანეთზე.
გარდა საგარეო სავაჭრო ბრუნვის განხილვისა, მნიშვნელოვანია აგრეთვე უცხოური ინვესტიციების საკითხიც. გამომდინარე იქედან, რომ საქართველო გრძელვადიანი ადგილობრივი ფინანსური რესურსების სიმცირეს განიცდის, უცხოური ინვესტიციების მოზიდვის საკითხი კიდევ უფრო დიდ მნიშვნელობას იძენს.
გარდა ინვესტიციებისა, ქვეყანაში კაპიტალის შემოდინების მნიშვნელოვანი წყარო არის ფულადი გზავნილებიც. ამ მხრივ საინტერესოა როგორც ბოლო წლების დინამიკის ისე მისი სტრუქტურის განხილვაც (ქვეყნების მიხედვით).
2013 წლის ჯამური მონაცემებით,ჩარიცხული ფულადი გზავნილების 54% მოდიოდა რუსეთის ფედერაციაზე, 13% – საბერძნეთზე, 7% – თურქეთზე და ა.შ.
გარდა ფულადი გზავნილებისა, დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ელექტროენერგიის ექსპორტ/იმპორტის თანაფარდობას და მის სტრუქტურას ქვეყნების მიხედვით.
მოცემული ცხრილიდან კარგად იკვეთება რუსეთის ფედერაციაზე საქართველოს ენერგოდამოკიდებულების მაღალი ხარისხი.
ამრიგად, ზემოაღნიშნული საკითხებიდან შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ჩვენი ქვეყნის ეკონომიკურ დამოუკიდებლობაზე უარყოფითად ზემოქმედებს რამდენიმე ფაქტორი:
იმპორტირებული პროდუქციის მაღალი წილი ადგილობრივ მოხმარებაში;
ბიზნესის გრძელვადიანი დაფინანსებისას უცხოურ ინვესტიციებზე დამოკიდებულების მაღალი ხარისხი;
ექსპორტის არადივერსიფიცირებულობა და მის სტრუქტურაში დსთ-ს ქვეყნების (რუსეთი, აზერბაიჯანი და სომხეთი) მაღალი წილი;
ფულადი გზავნილების (განსაკუთრებით რუსეთიდან და საბერძნეთიდან) დიდი მოცულობები და ამ გზავნილებზე ქართული ოჯახების სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის დამოკიდებულების მაღალი ხარისხი;
რუსეთის ფედერაციიდან ელ.ენერგიის იმპორტის დიდი ოდენობა და რუსეთზე ენერგოდამოკიდებულების მაღალი ხარისხი.
![79980_900[1]](https://politicano01.files.wordpress.com/2015/01/79980_9001.jpg)
Politicano 