“შოკის დოქტრინა” – კაპიტალიზმის კატასტროფების აღმავლობა

მაშინ როდესაც უამრავმა ცნობილმა ეკონომისტმა და ექსპერტმა აღიარა, რომ მსოფლიოს 2008 წლის გლობალური კრიზისი მათ გამორჩათ და მისი პროგნოზირება ვერ შეძლეს, ხანდახან გრიპის ეპიდამიას ან უეცარ მიწისძვრასაც კი ადარებდნენ მას, უამრავი მემრაცხენე ამ დროს აღტკინებული იყო: კანადელმა ანტიგლობალისტმა, ნაომი კლაინმა ფინანსურ კრიზისამდე 1 წლით ადრე შეძლო იმის ახსნა და წინასწარ გამოცნობა თუ საით მიექანებოდა ნეოლიბერალური კაპიტალისტური ეკონომიკა.

მისი “შოკის დოქტრინა” – გლობალიზაციის და ნეოლიბერალური ექსპანსიის ისტორია მესამე სამყაროს ქვეყნებსა და აშშ-ში. კლაინის ძირითადი ინტუიცია შემდეგნაირად ჟღერს:

იმისთვის რომ ქვეყანაში დამყარდეს არარეგულირებადი ბაზრის პრინციპები, ნეოლიბერალურ ეკონომიკას ესაჭიროება რყევები, კრიზისები და კატასტროფები. უფრო მეტიც, ნეოლიბერალიზმი პირდაპირ კავშირშია მათ კვლავწარმოებასთან.

რაც არ უნდა იყოს კრიზის მიზეზი – ქარიშხალი “კატრინა”, აზიური ფინანსური კრახი, სამხედრო გადატრიალებები ლათინურ ამეირკაში, საბჭოთა კავშირის დაშლა, ტიანანმენის მოედანზე დემონსტრანტების ჩაცხრილვა – მოსახლეობის სოციალურ-ფსიქოლოგიური ტრავმა არის ხელსაყრელი ნიადაგი, რომლის დროსაც იზრდება “უხილავი ხელის” და არარეგულირებადი ბაზრების მიმართ ირაციონალური რწმენა. პატარა გამარჯვების მომტანი ომი და შემდგომი პატრიოტული აღმავლობა, ნეოლიბერალიზმის კიდევ ერთი ინსტრუმენტია. რომ არა ფოლკლენდის ომი, ტეტჩერი ალბათ ვერ შეძლებდა ნეოლიბერალური რეფორმების გატარებას დიდ ბრიტანეთში. (შეგიძლიათ პარალელი გაავლოთ 2008 წლის აგვისტოს ომთან და სააკაშვილის მიერ გატარებულ ნეოლიბერალურ რეფორმებთან)

მომენტებში “შოკის დოტრინის” კითხვა ცოტა რთულია – ეს გულმხურვალე ანტიკაპიტალისტური პამფლეტია, რომელიც სხვების უბედურებაზე ხელის თბობის მოყვარულ თავისუფალ ბაზარს არ ინდობს და მიწასთან ასწორებს.

თუ კლაინს ანალოგიის მოყვანა სურს, მაშინ დარწმუნებული იყავით რომ ის მილტონ ფრიდმანის იდეების რეალიზებას ამ უკანასკნელის თანამშრომლობას შეადარებს პინოჩეტთან და ფსიქიატრიულ სავაადმყოფოებში მსჯავრდებულების წამების ფაქტებსაც მოგიყვანთ. “შოკური თერაპიის” შედეგების პასუხისმგებელი პირების დასახელებისას ნაომი კლაინი დანაშაულების ბაზის მსგავსი რაღაცის შედგენას იწყებს. “შოკის დოქტრინა” ამხელს ნეოლიბერალიზმის წარმატების ცალკეულ ისტორიებს არა პუბლიცისტიკური რიტორიკის დონეზე, არამედ უამრავი დეოკუმენტების და ფაქტების მოშველიების პირობებში. აღნიშული წიგნის გამოსვლამ საკმაოდ დიდი ხმაური გამოიწვია და ჯოზეფ სტიგლიცმა მაგალითად შემდეგი სახის კომენტარი გააკეთა: “ნეოლიბერალიზმის დანაშაულები ბევრად უფრო სერიოზული ხასიათისაა, ვიდრე ეს ნაომი კლაინს ჰგონია”