ერიკ რეინერტი: ”ნუ აკეთებთ იმას, რასაც ამერიკელები გეუბნებიან, გააკეთეთ ის, რასაც ამერიკელები აკეთებდნენ”

ერიკ რეინერტი გახლავთ ცნობილი ნორვეგიელი ეკონომისტი, ჰარვარდისა და კორნელის უნივერსიტეტების კურსდამთავრებული, ეკონომიკური ბესტსელერის ”როგორ გამდიდრდნენ მდიდარი ქვეყნები და რატომ რჩებიან ღარიბი ქვეყნები სიღარიბეში” ავტორი. მისი ეპოქალური ნაშრომი შარშან ქართულ ენაზეც გამოიცა, რაც ეკონომიკით და პოლიტიკით დაინტერესებული ქართველი მითხველისთვის უფრო სასიამოვნო გამონაკლისს წარმოადგენს, რადგანაც მსგავსი ლიტერატურა ქართულად იშვიათად გამოდის. აღნიშნული ნაშრომი მსოფლიო ეკონომისტების ასოციაციამ ბოლო ასწლეულის 50 უმნიშვნელოვანესი წიგნის სიაში შეიყვანა.

რეინერტის წიგნის მთავარი იდეა, რასაც ავტორი უხვი არგუმენტირებული მასალით ანვითარებს იმაში მდგომარეობს, რომ მდიდარი ქვეყნები სახელმწიფო ჩარევის, პროტექციონიზმის და სტრატეგიული ინვესტიციების კომბინირების წყალობით გამდიდრდნენ და არა თავისუფლი ვაჭრობის წყალობით.

რამდენიმე წლის წინ რეინერტმა ვრცელი ინტერვიუ მისცა რამდენიმე უკრაინულ გამოცემებს zn.ua-ს, day.kyiv.ua-ს, სადაც უკრაინის და საქართველოს ეკონომიკურ გამოწვევებზეც საუბრობს. ბევრი აქცენტი საკმაოდ სწორედაა დასმული და ამიტომაც ძირითად მომენტებზე გავამახვილეთ ყურადღება, რაც ქართველი მკითხველისთვის საკმაოდ საინტერესო უნდა იყოს.

უცნაურია, რომ ის ორი ქვეყანა, რომლებიც ყველაზე რეაქტიულები აღმოჩნდნენ საბაზრო რეფორმების დანერგვის კუთხით და რადიკალურად გაუხსნეს საკუთარი ბაზრები მსოფლიოს – უკრაინა და საქართველო, დღესდღეობით იმ ქვეყნებად გვევლინებიან, სადაც საზოგადოების ყველა ფენა (საქართველოში თითქმის ყველა ფენა) უფრო ღარიბია, ვიდრე 1989 წელს, როდესაც კომუნიზმი დაეცა. ამ ინფორმაციის დამადასტურებელი მასალები მსოფლიო ბანკის ყოფილმა ეკონომისტმა ბრანკო მილანოვიჩმა შეაგროვა. (ბრანკო მილანოვიჩი ტომას პიკეტისთან ერთად უთანასწორობის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი მკვლევარია. 2016 წელს მან გამოაქვეყნა წიგნი სახელად ‘Global Inequality – A New Approach for the Age of Globalization’.)

1989 წელს ვინმეს რომ ეთქვა, მიახლოვებით 30 წელში ზოგიერთი ყოფილი კომუნისტური ქვეყნები უფრო ღარიბები იქნებიან, ვიდრე კომუნიზმის დროს, მე ვეტყოდი: ”ეს შეუძლებელია”. კომუნიზმი ხომ არ იყო ძალიან დინამიური სისტემა. მაგრამ ერთის მხრივ ჩინეთი და ბელარუსი, და მეორეს მხრივ რუსეთი და უკრაინა რომ შევადაროთ, შევამჩნევთ რომ მნიშვნელოვანია აგრეთვე ისეთი ცნება, როგოროცაა გადასვლის ოპტიმალური სიჩქარე.

«ევროპული ბაზარი მკაცრად იცავს საკუთარ მწარმოებლებს. მაგრამ ამის შესახებ ხმამაღლა არ საუბრობენ»

იცით თუ არ როდის შეამცირა ევროკავშირმა ბოლოს ტარიფები იაპონურ ავტომობილებზე? ბოლო 10%? ეს ტარიფი ევროკავშირში იაპონურ ავტომობილებზე 2019 წელს მოხსნეს. მაგრამ ამის შესახებ ხმამაღლა არ საუბრობენ. არავინ არ აღიარებს იმას, რომ ევროპული ბაზარი მკაცრად იცავს თავის მწარმოებლებს.

ის რაც ჩვენ ყველამ – დასავლური სამყაროს მეცნიერებმა ვერ შევძელით რომ გაგვეგო, ის არის რომ კომუნიზმი და ნეოლიბერალიზმი ერთდროულად კოსმოპოლიტური იდეოლოგიები იყო. იმ გაგებით, რომ ამ იდეოლოგიების თანახმად ნაციონალურ სახელმწიფოს არ აქვს მნიშვნელობა.

მე მგონია, რომ უკრაინამ და საქართველომ ვერ გაიარეს ის ეტაპი, რომელსაც მე «ჯანსაღ ნაციონალიზმს» დავარქმევდი. ჯანსაღი ნაციონალიზმია, როდესაც თქვენ ცდილობთ თქვენი ქვეყნის ინტერესების დაცვას, მაგრამ ამავდროულად თქვენ სხვა ქვეყნებსაც აძლევთ იგივეს კეთების საშუალებას. XIX საუკუნის ნაციონალიზმი ჩრდილოეთ ევროპაში ზუსტად ასეთი იყო. ფუნქციონირებადი ნაციონალიზმი უნდა იყოს სიმეტრიული იდეა: ”მე ვიცავ ჩემს ინტერესებს, მაგრამ ჩვენს მაინც შეგვიძლია საერთო ენა გამოვნახოთ.

თავისუფალი ვაჭრობა ყოველთვის ხელსაყრელია ჰეგემონი ქვეყნებისთვის. XIX საუკუნის 20-იან წლებში ჰეგემონის როლში ინგლისი იყო, ამის შემდგომ XX საუკუნეში ეს სტატუსი აშშ-მა მოირგო.

რეალურად ე.წ ”კლასიკური” ეკონომიკური თეორია მდიდარი ქვეყნების ინტერესებს წარმოადგენს და შესაბამისად მათ მიერ იქმნება. დევიდ რიკარდოს თეორია 1817 წ. ვაჭრობის სარგებლიანობის შესახებ შექმნილი იყო სამუშაობის საათების ბარტერის საფუძველზე, ანუ საუბარია არა საქონლის გაცვლაზე, არამედ სამუშაო საათების გაცვლაზე. ამერიკელები არ ”დაგოიმდნენ” ამ თეორიით. მათ განაცხადეს, რომ ნებისმიერი პროდუქტი ინგლისიდან მხოლოდ ექსპორტისთვისაა ვარგისი, ამიტომაც ინგლისმა, როგორც ყველაზე ინდუსტრიულმა ქვეყანამ (იმ მომენტისთვის) შექმნა ეს თეორია საკუთარი ხეირისთვის. ანუ იმ მომენტისთვის ეს ნიშნავდა იმას, რომ ინგლისი სამრეწველო პროდუქტებს აწარმოებს, ხოლო სხვა ქვეყნები – ნედლეულს. ამერიკელებმა ფაქტიურად განაცხადეს, რომ ეს იყო ”ბლეფი” და აღნიშნული თეორია მათთვის შესაფერისი არ იყო. მაგრამ შინაარსობრივად მსგავსი მიდგომაა დღესაც, როდესაც ევროკავშირი უკრაინას სთავაზობს რომ ნედლეული აწარმოოს, ხოლო თვითონ ამ ნედლეულის გამოყენებით მზა პროდუქტების დამზადება სურს. რა თქმა უნდა ესეც ”ბლეფია”.

ისტორია ხშირად გვკარნახობს რაღაცეებს. 1930-იან წლებში ორმა ახალმა და მნიშვნელოვანმა ევროპულმა ერმა, იტალიის და გერმანიის სახით მოირსროლა კოსმოპოლიტიზმი – როგორც კომუნიზმი, ასევე დასავლური ლიბერალიზმი. დღესდღეობით რაღაც მსგავსი ხდება აშშ-ში, ლიბერტარიანიზმი კვდება, მაგრამ ახალი ტიპის კაპიტალიზმი გამოდის ასპარეზზე, არც თუ ისე ლამაზი ფორმით.

ამიტომაც როდესაც თქვენს მომავალს ამ პერსპექტივიდან შეხედავთ, დაინახავთ, რატომ არის საჭირო დასავლეთის დარწმუნება იმაში, რომ თქვენ უნდა იყოთ ნაციონალისტური. თქვენ ერთ უტოპიურ რწმენას გაექეცით, იმიტომ რომ მეორე, ლიბერტარიანული უტოპია დაიჯეროთ? ისტორიამ დაგვანახა, რომ ისიც არასწორია. თუ ერთი პოლიტიკური ექსტრიმი შეცდომაა, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ მეორე პოლიტიკური უკიდურესობა სწორია.

უკრაინის და საქართველოს ბევრი პრობლემა «არასამართლიანი ხელშეკრულებებით» არის განპირობებული. «არასამართლიანი ხელშეკრულებების» იდეა ძალიან კარგად ჩანს ჩინეთის და იაპონიის ისტორიაში. ის ხელშეკრულებები, რაც ამ ქვეყნებმა დადეს, არ უნდა გაეკეთებინათ.

იაპონიის ეკონომიკური აღმოჩენა 1853-54 წლებში მოხდა, როდესაც ამერიკელი ადმირალი პერი იაპონიას მიადგდა და შემდეგი რამ განაცცხადა: «მე მინდა, რომ თქვენ ხელი მოაწეროთ თავისუფალი ვაჭრობის ხელშეკრულებას; მე ერთი წლის შემდეგ დავბრუნდები და თუ თქვენ ხელს არ მოაწერთ, მე თქვენ დაგბომბავთ» როდესაც ის დაბრუნდა, იაპონელებმა იმ მხელშეკრულებას ხელი მოაწერეს, რაც არ უნდა ექნათ. იმ დროს შეერთებული შტატები მეტისმეტად იცავდნენ საკუთარ მწარმოებლებს, მაგრამ იაპონიისგან თავისუფლ ვაჭრობას ითხოვნდნენ.

ჩინეთსან მსგავსი გამოცდილება ჰქონდათ, რასაც ისინი «არასამართლიან ხელშეკრულებებს» უწოდებენ. ევროპელებმა ”ოპიუმის ომების” წყალობით ისინი აიძულეს დათანხმებოდნენ თავისუფალ ვაჭრობას. შედეგად ჩინელები ძლიერ დაზარალდნენ.

იაპონელებმა და ჩინელებმა დაკარგეს ის, რასაც თავის დროზე «სატარიფო ავტონომია» ეწოდებოდა, მათ აღარ შეეძლოთ საკუთარი სავაჭრო პოლიტიკის გადაწყვეტა. ეს ისაა, რაც მოხდა უკრაინაში (ანალოგიურად საქართველოში – რედ. შენიშვნა) – თქვენ ხელი მოაწერეთ ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულებას თავისუფალი ვაჭრობის შესახებ, რასაც სხვა პირობებში ალბათ ხელს არ მოაწერებდით. უკრაინელი პოლიტიკოსები მეუბნებიან, რომ საეჭვოა ვინმემ უკრაინაში წაიკითხოს ის, რასაც ხელი მოეწერა.

ძალიან ბევრი ადამიანი იდეოლოგიების ზედაპარზე ტივტივებს და ძალიან ცოტა ინტერესდება რეალობით. ეს ნაწილობრივ თანამედროვე ეკონომიკის აბსტრაქტული სწავლების მეთოდის შედეგია.

უკრაინას ჰქონდა A სტრატეგია, რომელის არსიც მდგომარეოდა შემდეგში – «ჩვენ გავაკეთებთ ისე, როგორც დასავლეთი გვეუბნება და ყველაფერი წესრიგში იქნება». ეს იყო გეგმა «А». ამ გეგმამ არ იმუშავა.

ახლა თქვენ უნდა გადახვდით გეგმა B-ზე. გაგაჩნიათ თქვენ ეს გეგმა? მე გირჩევთ, რომ არ უსმინოთ თქვენზე მდიდრებს, უბრალოდ შეისწავლეთ მათი გამოცდილება. საბოლოო ჯამში თქვენ უნდა მიიღოთ გეგმა B, რომელიც იქნება ერთგვარი ნაციონალური კონსენსუსი.

ეროვნული კონსენსუსის მისაღწევად უკრაინა უნდა მიუბრუნდეს დასავლეთს და უთხრას: ”გამარჯობა! ღარიბი უკრაინა თქვენს ინტერესებში არაა. თუ თვქენ გსურთ, რომ ჩვენი ვიყოთ თქვენი ბუფერი რუსეთისგან, თქვენ არ შეგიძლიათ ჩვენ ვაჭრობის ხელშეკრულებებით მოგვახრჩოთ, რაც უკრაინულ პენსიას ბევრად უფრო დაბალ ნიშნულზე აჩერებს, ვიდრე მისი რუსული ანალოგია. თქვენ დასავლეთში, ეტყობა ვერც კი ხვდებით, რომ ჩვენ ისე გვაღარიბებთ, რომ ჩვენ საკუთარი თავის დაცვის საშუალებაც კი არ გვაქვს”

კომუნიზმის შიშით დასავლეთმა «მარშალის გეგმა» შექმნა. ეს მდიდარი ქვეყნების შექმნის განსაკუთრებით წარმატებული ისტორია იყო.

‘‘რუსეთის ჩარევის და გავლენის შეჩერების საუკეთესო საშუალებაა მისი მეზობლების გამდიდრება, რუსეთზე მეტად. ”

ერიკ რეინერტი

აი ამიტომაც მე თქვენ გეუბნებით: ”ნუ გააკეთებთ იმას, რასაც თქვენ ამერიკელები გეუბნებიან, გააკეთეთ ისე, როგორც ამერიკელები აკეთებენ. სწორედ ასე ამბობდნენ ამერიკელები 1820-იან წლებში: ”ნუ გააკეთებთ იმას, რასაც ინგლისელები გეუბნებიან, გააკეთეთ ის, რასაც ინგლისელები თვითონ აკეთებდნენ”

ერიკ რეინერტი

კორონა, როგორც ანტიგლობალიზმის გამოძახილი

კორონა და ახალი პოლიტიკური რეალობა:

1. მსგავსი კრიზისების დროს კარგად ჩანს რამდენად დაუცველია ისეთი ეკონომიკები, რომლებიც არაფერს არ აწარმოებენ და მინდობილი არიან ე.წ თავისუფალ ბაზარს. ჩაიკეტა საზღვრები, ეს ნიშნავს მხოლოდ ერთს რჩები ელემენტარული რესურსების გარეშე და ფინანსური კაპიტალიზმი ვერაფერში ვერ გშველის. ამიტომ კრიზისი აჩვენებს აუცილებლობას და უპირატესობას თვითკმარი ეკონომიკების.

2. ღია საზოგადოება ესეთ კრიზისების დროს არის საშიში და ვირუსის გავრცელების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ასპექტი. შესაბამისად ეხლა გადარჩენა არა ღიაობაშია, არამედ პირიქით უფრო ჩაკეტილ საზოგადოებაშია. რაც უფრო ჩაკეტილია საზოგადოება, მით უფრო დაცულია ის.

3. გლობალიზაცია აღმოჩნდა ერთ-ერთი მიზეზი ეპიდემიის გავრცელების. ანუ გლობალიზაცია, რომდლიც ადრე როგორც სიკეთე იყო წარმოჩენილი, დღეს მოიტანს ვირუსების, დაავადებების ყველაზე მაშტაბურ ეპიდემიებს. შესაბამისად ის ფასი რაც გლობალიზაციისთვის უნდა გადავიხადით აღმოჩნდა იმაზე დიდი, ვიდრე ის სიკეთე რაც მას მოაქვა.

4. ეგოიზმის ეპოქა რომელიც სამომხმარებლო სიხარბეში იყო ჩადებული, აღმოჩნდა დამღუპველი. აღმოჩნდა რომ ბუნების ესეთი დაუნდობელი ექსპლუატაცია თავის პასუხებს იძლევა. თუმცა თანამედროვე მწვანეები ამაზე პასუხი არ არის, საჭიროა ახალი ეკონომიკური პარადიგმები და ახალი სოციალური პრინციპები, სადაც ეგოიზმის დათრგუნვაზე, პასუხისმგებლიბაზე და გარემოს გაფრთხილებაზე იქნება ორიენტირებული.

5. საზოგადოების სოციალური ცვლილება. აღმოჩნდა რომ ამ ეპიდემიას კერძო მიდგომებით ვერ გავუმკლავდებით. ის ვისაც აქვს ფული, მარტო ვერ გადაურჩება ამ ეპიდემიას. ამიტომ კოლექტიური მოქმედების აუცილებლობა არის ერთადერთი გზა გადარჩენის. კოლექტიური მოქმედებები კი შეუძლებელია სოციალურად დაშლილ საზოგადოებებში. საზოგადოება უნდა იყოს უფრო მეტად თანასწორი, რომ ესეთ გამოწვევებს გაუმკლავდეს.

ავტორი – ნუკრი შოშიაშვილი

5 უმსხვილესი მონოპოლია, რომელიც გლობალიზაციის დროს შეიქმნა

ოდესღაც ეკონომიკის გაკვეთილებზე თქვენ დიდი ალბათობით გიყვებოდნენ ნეოლიბერალურ ზღაპრებს იმის შესახებ, რომ ეფექტური ეკონომიკური განვითარება მხოლოდ თავისუფალი ვაჭრობის და გლობალიზაციის პირობებშია შესაძლებელი კონკურენციის შედეგად. ეს მხოლოდ და მხოლოდ ეკონომიკური თეზისია, რაც ემპირიულად დიდად არ არის გამყარებული.

რეალური ფაქტები იმაზე მეტყველებენ, სამართლიანი კონკურენცია მოჩვენებითია და თავისუფალი ვაჭრობის და გლობალიზაციის პირობებში ყალიბდება უმსხვილესი მონოპოლიები, რომლებიც მთლიან ბაზრებზე აბსოლუტურ ძალაუფლებას ფლობენ.

იმის მიუხედავად რომ ბევრ ქვეყანაში არსებობს ანტიმონოპოლიური და ანიტრასტული კანონმდებლობა, კომპანიები მაინც ახერხებენ იურიდიული ნორმების გვერდის ავლას სხვადასხვა ფანდებით და ხრიკებით. მონოპოლიებთან ერთად უამრავ ქვეყანაში საკმაოდ გავრცელებულია ოლოგოპოლია, რომელის დროსაც ბაზარზე ერთი დომინანტი მოთამაშის მაგივრად, რამდენიმე მათგანი მოქმედებს და საფასო პოლიტიკას ერთმანეთში ათანხმებენ, რაც მოსახლეობისთვის არანაკლებ დამაზიანებელია, ვიდრე მონოპოლია.

დღეს გვინდა მოგითხროთ 5 უმსხვილეს მონოპოლიაზე, რაც მარკეტოლოგების მიერ საკმაოდ ჭკვუანურადაა შეფუთული და ბევრ ადამიანს წარმოდგენა არ აქვს მათი არსებობის შესახებ.

მზის სათვალეების მწარმოებელი კომპანია Luxottica

მზის სათვალეების ბაზარზე უამრავი სხვადასხვა ბრენდი ოპერირებს. სხვადასხვა თემატურ მაღაზიაში შესვლისას თქვენ გეჩვენებათ, რომ უდიდესი არჩევნის წინაშე ხართ და ისეთი ბრენდების სათვალეები შეგიძლიათ შეიძინოთ, როგორებიცაა Oakley, RayBan, Revo, Vogue, DKNY ან სულაც მაღალბიუჯეტური დიზეინერული ბრენდების პროდუქტი (Prada,  BVLGARI ). ყველაზე საინტერესო ამ ყველაფერში ისაა, რომ ყველა ამ ბრენდის სათვალეს ერთი კომპანიას ეკუთვნის სახელად Luxottica. აღნიშნული კომპანია ათობით სხვადასხვა სათვალეების ბრენდის მფლობელია.

ასე რომ დღესდღეობით მთელ მსოფლიოში, მზის სათვალეების ბაზარზე მოქმედებს უმსხვილესი მონოპოლია და ყველაფერი ერთი კომპანიის, Luxottica-ას ხელშია. უამრავი სხვადასხვა ბრენდის არსებობა მარკეტოლოგების მიერ მოფიქრებული ხრიკია და სხვა არაფერი.

შინაური ცხოველების საკვების ბაზარი

2008 წელს აშშ-ში სერიოზულ სკანდალს ჰქონდა ადგილი, როდესაც შინაური ცხოველების მასობრივი მოწამვლის ფაქტები დაფიქსირდა სპეციალიზირებული საკვებით. ანალიზებმა გამოაჩინა, რომ მომწამვლელი ნივთიერება 150-ზე მეტი სხვადასხვა ბრენდის შემადგენლობაში აღმოჩნდა, რაც შინაური ცხოველების კვებისთვისაა განკუთვნილი. სწორედ მაშინ გახდა ცნობილი რომ ყველა ბრენდი, რომელიც შინაური ცხოველების საკვების ბაზარზე არსებობს კომპანია Menu Foods-ს ეკუთვნის.

კორპორაციის პროდუქცია სხვადასხვა ბრენდებს მოიცავს, თუმცა ტექნოლოგიურად ერთნაირად მზადდება და სხვადასხვა ფასი ადევს მომხმარებლებში არჩევნის ილუზიის შესაქმნელად. აღნიშნული ინციდენტი კომპანიას 35 000$ დაუჯდა და მმართველი კომპანიის სახელის შეცვლა მოუწია (EOS Direct). შინაური ცხოველების საკვების გარდა კომპანია ცნობილი ენერგეტიკული სასმელის Red Bull-ის წარმოებითაა დაკავებული.

Monsanto-ს სიმინდი

ხელოვნურად წარმოებული სიმინდი – სახამებელი და სიროფი სხვადასხვა წარმოებებში მნიშვნელოვან ნედლეულად გვევლინება, ისეთებშიც კი რომლებიც აგრონომიისგან საკმაოდ შორსაა. კონსერვების, საკონდიტრო ნაწარმის, ბიოსაწვავის წარმოებისას საკმაო რაოდენობით გამოიყენება წარმოებული სიმინდი. კომპანია ”Monsanto” სიმინდის სახეობების გენმოდიფიცირების კვლევებით და წარმოებითაა დაკავებული. ის ამ ბაზარზე აბსოლუტურ მონოპოლისტად გვევლინება. ამ კომპანიას მთელი მსოფლიოს მასშტაბით უამრავი მოძულე ჰყავს.

1901 წელს დაარსებული ამერიკული კომპანია თავის დროს ქიმიურ იარაღს ”აგენტ ორანჯს” ამზადებდა, რასაც ამერიკელი ჯარისკაცები ვიეტნამში მშვიდობიანი მოსახლეობის მასობრივი ხოცვა-ჟლეტვისთვის იყენებდნენ. გასაკვირი არ უნდა იყოს ესეთ ამორალურ კომპანიას და ბაზრის მონოპოლისტს უამრავი მოძულე რომ ჰყავს.

Quanta-ს კომპიუტერები

მნიშვნელობა არ აქვს თქვენ ძვირადღირებული Apple-ის MacBook-ს ფლობთ, თუ დემოკრატიულ Lenovo-ს, დიდი ალბათობით ისინი ერთი და იმავე ქარხანაშია აწყობილი ერთი და იგივე საწარმოო სიმძლავრეებით. ყველასთვის კარგადაა ცნობილი, რომ ტექნიკის მსხვილი მწარმოებლები საკუთარ პროდუქციას ძირითადად აზიში განლაგებულ სხვადასხვა ქარხნებში აწყობენ, მაგრამ ის რომ მსოფლიოში ხელმისწვდომი კომპიუტერების 1/3 აზიური კორპორაციის Quanta-ს ქარხნებშია შექმნილი არც თუ ისე ბევრმა ჩვენთაგანმა იცის.

სწორედ Quanta-ს ქარხნებში იწყობა თითქმის ყველა ბრენდის კომპიუტერები, Sony-ით დაწყებული, Apple-ით დამთავრებული.

InBev-ის ლუდის სამყარო

როდესაც უბნის მაღაზიაში და სუპერმარკეტში ლუდის შეძენას გადაწყვეტთ, გახსოვდეთ რომ ამერიკული Bud,  გერმანული Carlsberg, ბელგიური Stella Artois, მექსიკური Corona და უამრავი სხვა ლუდი (Beck’s, Leffe, Eagle, Modelo, Jupiler) ერთი კომპანიის მფლობელობაში და ერთი და იმავე ქარხნებში ისხმება. კორპორაცია InBev აბსოლუტურ მონოპოლისტად გვევლინება ლუდის ბაზარზე და უამრავი სხვადასხვა ლუდის მეპატრონეა. კორპორაცია სხვადასხვა ქვეყნებში ადგილობრივი ლუდის ბრენდების მასობრივ შესყიდვას ახდენს საკუთარი ძალაუფლების კიდევ უფრო გასამყარებლად.

გლობალიზაციის ფარული მხარე

გლობალიზაციის გარშემო დისკუსიები აქტუალობას არ კარგავენ. მედია და პოლიტიკოსები ყოველდღიურად ურეცხავენ ტვინებს მოსახლეობას გლობალიზაციის გაფეტიშებით და მის უალტერნატოვაბაზე აპელირებით, მაგრამ მცირე ისტორიული ექსკურსი და ლოგიკური ანალიზი საკმარისია იმისთვის რომ გლობალიზაციის ფარული მხარე დავინახოთ, ის რაზეც მეინსტრიმული მედია საშუალებები საერთოდ არ საუბრობენ.

წარმოგიდგენთ ამერიკელი ჟურნალისტის და ავტორის,  «Greenpeace International»-ის ერთ-ერთი დამფუძნებლის, რექს ვეილერის სტატიის თარგმანს – “გლობალიზაციის ფარული მხარე”.

მიგრანტების მოზღვავებასთან დაკავშირებული შეშფოთება შეიძლება მიჩნეულ იქნას დიდი ბრიტანეთის ევროკავშირიდან გამოსვლის მთავარ ფაქტორად, მაგრამ Brexit-ის მხარდაჭერა 2016 წელს ჩატარებულ რეფერენდუმზე ასევე გლობალიზაციის პოლიტიკის კრახსაც მოასწავებდა. ძველი სკოლის ეკონომისტები მხარს უჭერდნენ გლობალიზაციას იმ მოსაზრებაზე დაყრდნობით, რომ ქვეყნებს კონკურირება უკეთესად შეუძლიათ კაპიტალისტურ ბაზრებზე, ამა თუ იმი პროდუქციის წარმოებაზე სპეციალიზების მეშვეობით, რესურსების ექსპორტის ხარჯზე, ამავდროულად ადგილობრივი წარმოების, კულტურის და დამოუკიდებლობის მსხვერპლად გაღების ფასად.

1957 წელს ევროპულმა ქვეყნებმა საერთო ბაზარი შექმნეს ვითომდა ეკონომიკის დაცვის მოტივით, მაგრამ ეს ხელშეკრულება პირველ რიგში კორპორატიული ელიტის ინტერესებს იცავდა. 1980-იან წლებში მარგარეტ ტეჩერი ბრიტანეთში, რონალდ რეიგანი აშშ-ში და ფრანსუა მიტერანი კი საფრანგეთში ნეოლიბერალურ გადატრიალებას ჩაუდგნენ სათავეში, რომლის დროსაც კერძო საკუთრებას გადასცეს ეკონომიკა და მასზე საზოგადოებრივი კონტროლი მოსპეს. ისინი აცხადებნენ, რომ მდიდრების კიდევ უფრო გამდიდრებით მოსახლეობის ქვედა ფენებიც იხეირებდნენ, მაგრამ ეს რა თქმა უნდა არ მოხდა.

პრივატიზაცია

ევროპული და ამერიკული მრეწველობა დეგრადირდა, როდესაც კორპორაციებმა საკუთარი წარმოება ღარიბ ქვეყნებში გადაიტანეს, სადაც იაფი სამუშაო ძალა იყო და კორპორაციებისთვის კეთილგანწყობილი კანონები მოქმედებდა. მედიაში მოხვდა მსოფლიო ბანკის მემორანდუმი, რომელიც მისი მთავარი ეკონომისტის, ლოურენს სამერსის მიერ იყო ხელმოწერილი. დოკუმენტში პირდაპირი მოწოდება იყო მდიდარი ქვეყნების მიმართ, რათა მათ ტოქსიკური მასალების და საზიანო წარმოებების ექსპორტირება მოახდენათ.

ღარიბი ქვეყნები ვალებში ჩაიფლნენ და რესურსების ძარცვით, ეროვნული კულტურების დეგრადაციით, ომებით, არასტაბილურობით და მდიდრებს და ღარიბებს შორის შემოსავლების უთანასწორობით იტანჯებოდნენ.

მსგავსი პოლიტიკის დამღუპველმა შედეგებმა 1999 წელს სიეტლში, მსოფლიოს სავაჭრო ორგანიზაციის სხდომაზე ბუნტი გამოიწვია და ასე გაჩნდა ანტიგლობალისტური მოძრაობა. 2008 წლისთვის არაკონტროლირებადი საინვესტიციო ბანკები, რომლებიც ხშირ შემთხვევაში აფიორით მდიდრდებოდნენ და სასესხო ვალდებულებებს უჭერდნენ მხარს, გაკოტრდნენ და შემდგომ სახელმწიფოსგან მოითხოვეს დახმარება, ღარიბი თანამოქალაქეების და საშუალო კლასის გადასახადის გადამხდელების ხარჯზე.

Brexit-ის მოძრაობა ინგლისში ნაწილობრივ იყო იმ მოქალაქეების აჯანყებაც, რომელთაც გლობალიზაციის წყალი არ გადაესხათ: გაჭირვებული მუშათა კლასის, რომელთაც უმუშევრობა, ქამრების შემოჭერის პოლიტიკა და შესაბამისად სოციალური დახმარების შემცირება ემუქრებოდა. ევროკავშირი ეკონომიკურად სრულ სუვერენიტეტს აძლევდა ბანკებს და კორპორაციებს, მაგრამ არ ინდობდა საბერძნეთის და კვიპროსის მსგავს სუსტ ქვეყნებს, რომლებიც მათი მითითებების იგნორირებას ახდენდნენ. საბერძნეთის ყოფილმა ფინანსთა მინისტრმა, იანის ვარუფაკისმა «ევროკავშირის ანტიდემოკრატიული ინსტიტუტები» დაადანაშაულა, რომელთაც «შეუძლებელი გახადეს მათი ქვეყნისთვის საერთო ბაზარზე დარჩენა და სუვერენიტეტის შენარჩუნება».

იტალიის ფინანსთა მინისტრმა პიერ კარლო პადაონმა «The Guardian»-თან ინტერვიუში განაცხადა, რომ «Brexit-ს დომინოს პრინციპი ექნება»

გლობალიზაციამ და ნეოლიბერალიზმმა ნეგატიურად იმოქმედა მასების ჯანმრთელობაზე, განათლებაზე და სოციალურ უსაფრთხოებაზე, ადგილობრივი დამოუკიდებლობის და ინდუსტრიული კორპორატოკრატიის საზოგადოებრივი წესრიგის შეცვლით, რომელიც ოჯახს და საზოგადოებას ანგრევს.

გლობალიზაცია მდიდრების მიერ მოფიქრებული პრივატიზაციის სქემა აღმოჩნდა, რომელიც ეკონომიკის კონტროლისკენ და პოლიტიკური ძალაუფლების ქონისკენ ისწრაფვის.

ტოქსიკური მასალების საცავები

1987 წელს გარემოს დაცვის და განვითარების საერთაშორისო კომისიის მოხსენებაში შემოთავაზებული იყო «მდგრადი განვითარების» იდეა, რომელიც საბაზრო ეკონომიკების შემდგომ ზრდას და საბაზრო მექანიზმების გამოყენებას გარემოზე გლობალიზაციის ზემოქმედების რეგულირებას ითვალისწინებდა. მაგრამ ბაზრის მიერ მართულმა პოლიტიკამ გარემოს მიმართ რესურსების მოხამრების და გამოფიტვის ტემპი დააჩქარა, წიაღისეული საწვავის ხარჯები გაზარდა და გლობალურ დათბობასთან მიგვაახლოვა; ამავდროულად მდიდრები კიდევ უფრო გაამდიდრა და ტოქსიკური კვალი დატოვა მსოფლიოს უღარიბეს ქვეყნებში მშრალი მდინარეების და გამოფიტული ნიადაგის სახით.

⇒ გლობალიზაციის რეალური საფასური 1984 წელს გამოჩნდა, როდესაც მეთილიზოციანატის ორთქლის გამოსროლამ პესტიციდების წარმოებით დაკავებული კომპანიის, Union Carbide-ის ქარხანაში ქალაქ ბხოპალეში (ინდოეთი) 4000-მდე ადამიანის მომენტალური სიკვდილი გამოიწვია და მიახლოვებით 20 000-ის – შემდგომი 20 დღის განმავლობაში. 100 000 ადამიანზე მეტი სუნთქვითი დისფუნქციის მსხვერპლი გახდა, დასახირჩრდა და მხედველობა დაკარგა.

ბხოპალის ტრაგედია

1991 წელს ბხოპალის სასამართლომ Union Carbide-ის გენერალური დირქტორი, უორენ ანდერსონი არა განზრახ მკვლელობაში დაადანაშაულა, მაგრამ ამის მიუხედავად არც აშშ-ის და არც ინდოეთის ხელისუფლებამ არ მოახდინა აღნიშნული პიროვნების ექსტრადაცია სასამართლოს მოთხოვნით. იმ კორპორაციების პრაქტიკული საქმიანობა, რომლებიც ტოქსიკური წარმოებების ექსპორტს ახდენდნენ, რათა ღარიბი ქვეყნების მოსახლეობა აღმოჩენილიყო რისკის ქვეშ და არა მათი საკუთარი, სხვანაირად «დაბინძურების საცავის ეფექტი»-ის სახელითაა ცნობილი.

2013 წელს ესპანეთის სანაპიროზე წყალმა 10-მეტრიანი მკვდარი კაშალოტი გამორიყა. მის მუცელში 17 კგ. პლასტიკური განავი აღმოაჩინეს. ყოველწლიურად კაციობრიობა 15 მლრდ. კგ. ნაგვით ასაჩუქრებს ოკეანეს საყოფაცხოვრებო ნარჩენების და კონტეინერმზიდების განაჟონის სახით. თევზები და ზღვის ძუძუმწოვრები პლატიკური ნაგვით იკვებებიან, რომლის მონელებაც შეუძლებელია და ისინი მუცლის ხეთქვით კვდებიან.

გლობალიზაცია ახალისებდა (და ზოგიერთ შემთხვევაში აიძულებდა კიდევაც) რომ ქვეყნებს ეკოლოგიური კანონები შეემსუბუქებინათ. შედეგად მივიღეთ გაუტყეურება, აგრესიული და სახიფათო მცენარეების გავრცელება, გლობალური ბიომრავალფეროვნების დაკარგვა და სასოფლო-სამეურნეო კულტურების გენეტიკური მრავალფეროვნების შემცირება.

2003 წელს დეოტ ერნფელდმა რატგერის უნივერსისტეტიდან, აშშ-ში ჟურნალ «Conservation and Society»-ში გამოაქვეყნა სტატია «გლობალიზაცია: ბიომრავლეფროვნებაზე, გარემოზე და საზოგადოებაზე ზემოქმედება»  «ეკოლოგიური და გლობალიზაციის სხვა სახის ზიანის კოტროლის დროს არ შეიძლება ბაზარზე მინდობა», – დაასკვნა მან. «გლობალიზაციის არქიტექტორებმა უგულებელჰყვეს ამ სისტემის სოციალური, ბიოლოგიური და ფიზიკური შეზღუდვები»

გლობალიზაციის გავლენა სოციუმზე და ეკონომიკაზე

ომი – გლობალიზაციის ყველაზე დამანგრეველი საფასურია. იარაღით მსოფლიო ვაჭრობა, რომელიც საერთაშორისო კორპორაციების მიერ მოგების წყურვლის სურვილით ხორციელდება, პლანეტაზე უსაფრთხოებას აყენებს საფრთხის ქვეშ.

გლობალიზაციამ ღარიბ ქვეყნებში მცირერიცხოვანი ელიტა გაამდიდრა, მაგრამ საბოლოო შედეგად მდიდრებსა და ღარიბებს შორის შემოსავლების სხვაობის გაღრმავება, უმუშევრობა, სამუშაო ძალის ექსპლუატაცია, პროფკავშირების მუშაობისთვის ხელის შეშლა და ადამიანთა უფლებების შევიწროვება მივიღეთ.

გლობალიზაცია და კორპორაციები

გლობალიზაციის შედეგად ეკონომიკებმა შედარებით ცალმხრივი იერი მიიღეს და ხელი შეუწყვეს პროდასავლური კორპორაციების მიერ ღარიბი კოლონიების რესურსების ძარცვის პროცესს. ეროვნული ეკონომიკის მშენებლობა რესურსების ექსპორტის საფუძველზე კატარასტროფით დამთავრდა. 70-იან წლებში დიდი ბრიტანეთის და ნიდერლანდების ეკონომიკებმა ჩრდილოეთის ზღვაში ნავთობის და გაზის მოპოვების ბუმი გაიარეს. ნავთობის და გაზის მოპოვების ზრდამ სიუხვის ილუზია შობა და ამავდროულად ადგილობრივ წარმოებას და ეკონომიკურ უსაფრთხოებას გამოუთხარა ძირი. ბრიტანელი პრემიერ-მინისტრი მარგარეტ ტეჩერი კორპორაციების მიმართ კეთილგანწყობილი იყო და ნავთობისგან მიღებული შემოსავლები იმისთვის გამოიყენა, რომ კორპორაციების გაფართოვების სუბსიდირება მოეხდინა, ომები ეწარმოებინა და საბანკო იმპერიები გაემდიდრებინა.  რესურსების ექსპლუატაციამ შესაძლოა ეროვნული ვალუტის გამყარების დროებითი შთაბეჭდილება შექმნას, მაგრამ საბოლოოდ ეს ექსპორტის გაძვირებას იწვევს, აზიანებს წარმოებას და ადგილობრივ ეკონომიკას და მუშათა კლასს სამუშაოს და გარანტიების გარეშე ტოვებს.

1977 წელს ჟურნალ «The Economist»-მა სპეციალური ტერმინი «ჰოლანდიური სენი» მოიფიქრა აღნიშნული პოლიტიკის შედეგების აღსაწერად. თავის წიგნში «სიუხვის პარადოქსი» ტერი კარლი ხსნის თუ რატომაა ნავთობი «რესურსული წყელვა», რაც საკუთარ თავზე იწვნია ნიგერიამ, ინდონეზიამ, ვენესუელამ, ირანმა, კანადამ და სხვა ქვეყნებმა. ნავთობით მდიდარი ქვეყნები ნავთობის მრეწველობის მფარველებს იზიდავენ, რომლებიც თავის მხრივ მათთვის სასურველ პოლიტიკურ კანდიდატებს აძლევენ ხმას. ქვეყნები, რომლებიც რესურსული კოლონიების როლში გვევლინებიან ადამიანთა უფლებების მკაცრი დარღვევებით და ბუნებრივი გარემოს გაჩანაგებით იტანჯებიან. კანადის ხელისუფლებამ  წიაღისეულის საწვავის კომპანიების სუბსიდირება მოახდინა და 14 მლრდ. კანადური დოლარის ინვესტირება მოახდინა, რამაც მრეწველობაში 340 000 სამუშაო ადგილის დაკარგვა გამოიწვია.

გლობალიზაცია ქვეყნებზე ზემოქმედებას ახდენს, რის შედეგადაც ისინი სახელმწიფო ქონების გადაცემას ახდენენ კერძო საკუთრებაში; ის აუფასურებს მათ ვალუტებს საექსპორტო ფასებზე «კონკურენტუნარიანობის» შესანარჩუნებლად და სატარიფო სტრუქტურებზე უარის თქმის გამო, რომლებიც ადგილობრივ ეკონომიკას იცავენ.

ნეოლიბერალურლმა პოლიტიკამ დაბეგვრის ტვირთი კორპორაციებიდან მუშათა კლასზე გადაიტანა. შედეგად ცენტრალიზებულმა გლობალურმა საბანკო ბიზნესმა რამდენიმე ბანკის სქემებთან მიმართებაში მთელი მსოფლიო მოწყლვადი გახადა. არცერთი ეს ეპიზოდი არ წარმოადგენს გარემოებათა შემთხვევით დამთხვევას; ეს უფრო ნეოლიბერალური კორპორატოკრატიის განზრახვების შედეგია.

სავაჭრო ხელშეკრულებები

ჩრდილოეთამერიკული თავისუფალი ვაჭრობის ზონა (NAFTA, 1994), ტრანსატლანტიკური პარტნიორობა (TPP, 2016) და სხვა სავაჭრო ხელშეკრულებები შემუშავებული იყო კორპორაციების მოგების გასაზრდელად. NAFTA და ТРР კორპორაციებს უფლებას აძლევს უჩივლონ მთავრობებს და ეს პროცესები კერძო, საიდუმლო სასამართლოებში მიმდინარეობს. 2013 წელს, როდესაც კანადის პროვინცია კვებეკმა მორატორიუმი მიიღო ნავთობის და გაზის ფრეკინგზე, რათა მიწის და წყლის დაბინძურება შეეჩერებინა, ამერიკულმა ნავთობის და გაზის კომპანია Lone Pine Resources-მა  250 მლნ. დოლარზე NAFTA-ს სახელით კანადის წინააღმდეგ სარჩელი შეიტანა და განაცხადა, რომ მორატორიუმი «თვითნებური და არაკანონიერი ანულირება» იყო კომპანიის უფლებისა მოეპოვებინა ნავთობი და გაზი.

როდესაც ონტარიოს პროვინციამ მიიღო კანონი ბუნების დამზოგავი განახლებადი ენერგიის შესახებ (Green Energy Act), ტეხასის ენერგეტიკულმა კომპანიამ Mesa Power-მა მათ წინააღმდეგ საქმე აღძრა.  როდესაც კანადის ხელისუფლებამ აკრძალა ММТ, ნეორტოქსინი, რომელიც ალცჰეიმერის დაავადებასთანაა დაკავშირებული,  Ethyl Corporation-მა მოითხოვა და მიიღო კიდევაც 13 მლნ. ამერიკული დოლარი. ამერიკულმა კომპანია S.D. Myers-მა,  რომელიც ტოქსიკური ნარჩენების გამოსროლაზე იყო პასუხისმგებელი, კანადას სასამართლოში უჩივლა იმ მოტივით რომ ბეჭვდითი პლატების ექსპორტი აიკრძალა. ასევე ამერიკულმა კომპანია Sun Belt-მა უჩივლა კანადას წყლისდაცვითი კანონმდებლობის მიღების გამო; სხვა უამრავმა კორპორაციამაც აღძრა არაერთი საქმე ასობით მილიონი დოლარის ღირებულებაზე, როდესაც სხვადასხვა ქვეყნის მთავრობამ გარემოსდაცვითი და საკუთარი მოსახლეობის კეთილდღეობის გაუმჯობესებაზე ორიენტირებული ნაბიჯები გადადგა.

როდესას აშშ-ში მილსადენი Keystone XL აკრძლეს, კანადურმა კოპანიამ TransCanada-მ 15 მილიარდი დოლარის კომპენსაცია მიიღო. Exxon Mobil-მა, Dow Chemical-მა და სხვა კორპორაციოებმა საერთო ჯამში 600-ზე მეტი სარჩელი შეიტანეს სხვადასხვა მთავრობების წინააღმდეგ. ცნობილი ეკონომისტები, ჯოზეფ სტიგლიცი და ადამ ჰერში Marketwatch-ში წერდნენ, რომ ეს სავაჭრო ხელშეკრულებები «ღია კონკურენციას აფერხებენ და მომხმარებლებისთვის ფასებს ზრდიან».  ესაა გლობალიზაციის სახე, კორპორატიული შეთქმულება დემოკრატიის წინააღმდეგ.

ლოკალურ დონეზე ზოგიერთი ქვეყანა ამ ტენდენციებს შეცვლას ცდილობს საწინააღმდეგო მიმართულებით. 2008 წელს ისლანდიამ უკვე წარმოადგინა ასეთი მოდელი, როდესაც დამნაშავე ბანკირების წინააღმდეგ საქმე აღძრა, იმის მაგივრად რომ მათ დახმარებოდა. იქ ბანკებში ახალი დირექცია დაამტკიცეს, მათი კაპიტალიზირება მოახდინეს და ორიენტაცია შეუცვალეს საზოგაოდების ინტერესების დაცვის მიმართულებით. მათ მოახდინეს კრონის დევალვაცია 60%-ით, რამაც საშუალება მისცა მაღალი ხელფასები შეენარჩუნებინათ, იმპორტი შეზღუდეს და ადგილობრივი წარმოების და ტურიზმის განვითარებას მიჰყვეს ხელი.

ლოკალიზაცია – ესა არის წამალი გლობალიზაციის წინააღმდეგ, პირველი ნაბიჯი ადამიანების უფლებების აღდგენის და ნაციონალური ეკოსისტემის განახლების გზაზე.

არის თუ არა დასავლური ეკონომიკური თეორია გამოყენებადი განვითარებადი ქვეყნებისთვის?

დღეს ჩვენ XX საუკუნის ერთ-ერთ მეტისმეტად საინტერესო და მნიშვნელოვან ეკონომისტზე, გუნარ მურდალზე მოგიყვებით, რომელიც 1974 წელს ნობელის პრემიის ლაურეატი გახდა ეკონომიკის დარგში. შვედი ეკონომისტი მიიჩნევდა რომ თავისუფალი ვაჭრობა კიდევ უფრო აღრმავებს მდიდარ და ღარიბ ქვეყნებს შორის არსებულ უთანასწორობას და არა პირიქით, რასაც დღეს მეინტრიმული ეკონომისტები გვიმტკიცებენ.

გუნარ მურდალის თეორია, ორიგინალური სახით თითქმის უკვე არსად აღარ ისწავლება. თუმცა მურდალის თეორია ბევრად უფრო რეალისტურია, ვიდრე მაგალითად პოლ სამუელსონისა, რომლის ეკონომიკურ სახელმძღვანელოებსაც “მონოპოლიზირებული” ჰქონდათ საქართველოს უნივერსისტეტების ეკონომიკური ფაკულტეტები.

თავის სახელგანთქმულ ნაშრომში „აზიური დრამა“ გუნარ მურდალი საკმაოდ საინტერესო დასკვნებს აკეთებს, რომელთა განზოგადებაც დღევანდელი საქართველოსთვისაც არ იქნებოდა ურიგო. ის მიდის იმ დასკვნამდე, რომ სამხრეთ აზიის ქვეყნებში ინდუსტრიალიზაციის პრობლემები გამოწვეულია არა კაპიტალის სიმწირით, როგორც დასავლელი თეორიტიკოსები იტყობინებიან, არამედ სამუშაო ძალის არასრულყოფილი გამოყენებით, იმ პარადოქსით, რომ ადგილი აქვს ერთდორულად, როგორც სამუშაო ძალის სიმწირეს, ასევე მის სიჭარბეს. ასეთია სოფლის მეურნეობის კოლოსალური ჩამორჩენილობის პარადოქსი, ძველი ინფრასტრუქტურით, მომზადების და სათანადო განათლების დაბალი დონით, მას არ შესწევს ძალა, რომ გაათავისუფლოს თავისუფალი სამუშაო ძალა ქალაქისთვის.

განვითარებადი ქვეყნების ეკონომიკის პარადოქსის შესწავლის დროს არ გამოგვადგება ორთოდოქსალური რეცეპტები. არ შეიძლება გამოვიყენოთ, ის მიდგომები, რომლებიც უკვე ინდუსტრიული ქვეყნების მიმართ გამოიყენება, იმ ქვეყნების მიმართ სადაც ინსტიტუციური მეტამარფოზები მხოლოდ ჩანასახის სახით არსებობს.

განვითარებულ სახელმწიფოებში სამეწარმეო ფაქტორების მაღალი მოქნილობა განპირობებულია ტექნოლოგიებით, ადათწესებით და სამოქალაქო ინსტიტუტებით. მაგალითად, ინჟინერული ცოდნის გავრცელება, ბაზრის ოგრანიზება და მობილობა, ეკონომიკური გათვლები და მოტივაცია.

მურდალი აღნიშნავს, რომ სამხრეთ აზიის ქვყნების მდგომარეობა არის რადიკალურად განსხვავებული: „ფასი არ რეაგირებს მოთხოვნასა და მიწოდებაზე, სამეწარმეო ფაქტორები არის ძალიან სპეციფიკური და ეკონომიკურ სტიმულებზე იშვიათად რეაგირებენ. ბაზრის არასრულფასოვნება, უნიათობა და ირაციონალურობა არის ნორმალური განმსაზღვრელი ფაქტორი. დივერსიფიცირების დონე დაბალია, ხოლო მონოპოლიზაციის დონე საკმაოდ მაღალია, მობილობა არის რთული ან საერთოდ არ არსებობს, კომპლემენტარულობა კი საყოველთაო ხასიათს ატარებს“.

საინტერესოა, მაგრამ შიდა მოხმარების შემცირება არ იწვევს უცხო ვალუტის დამატებითი შემოსავლის შემოდინებას. ისინი აგრძელებენ საყოფაცხოვრებო საქონლის იმპორტს. თანამედროვე სამეწარმეო სექტორის განვითარება იქნება შეუძლებელი, თუ არ იქნება საყოფაცხოვრებო, განსაკუთრებით კი საკვები პროდუქტების, წარმოება-გასაღების მუდმივი ზრდა. არ შეიძლება დავეყრდნოთ მოდელებს, რომლებიც უპირისპირებენ ერთმანეთს წარმოებასა და დაგროვებას. ინდუსტრიალიზაციას უნდა ჰქონდეს ნამატი  სამეწარმეო ზრდის სახით, რაც უნდა აისახებოდეს ეკონომიკის სხვა სფეროებშიც, როგორიც არის, მაგალითად სოფლის მეურნეობა, რომელიც ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს დარგს წარმოადგენს.

მოხმარების დონის ზრდა არის ეკონომიკის სამომავლო ზრდის ერთ-ერთი მთავარი წინაპირობა. საჭიროა არა მხოლოდ დაგროვებითი პოტენციალის გაზრდა, არამედ იმ რესურსებიც მოძიება, რაც საბოლოოდ აამაღლებს ადამიანების ცხოვრების საშუალო დონეს, შექმნის ახალი სამუშაო ძალის ფორმირების გარემოს, რომელიც პასუხობს თანამედროვე სამეწარმეო სფეროში დასაქმების კრიტერიუმებს. საუბარია არა მხოლოდ პროფესიულ მომზადებაზე, არამედ ფიზიკურ გამძლეობაზეც, გამჭრიახობაზე, ძველი ტრადიციების და აზროვნების გადალახვაზე, სრულ სამუშაო განაკვეთზე მუშაობის მზადყოფნაზე.

სამხრეთ აზიის ქვეყნების მთლიანი დრამა მდგომარეობს იდეალებსა და რეალობას შორის არსებულ უფსკრულში. იმ უფსკრულში, რომელიც შექმნილია სურვილებსა, მიზნებსა და რეალურ შესაძლებლობებს შორის. უფსკრულია პროგრესულ აზროვნებასა და კონსერვატიულ შრომას შორის.

მმართველობაში მყოფი ადამიანების რადიკალური განცხადებების მიზანია დამალონ რეალური მდგომარეობის სურათი – სახელმწიფო აპარატის კორუპცია, ჩინოვნიკების ანგარება, მსხვილი კაპიტალის ინტერესების მუდმივი გამარჯვება სამოქალაქო საჭიროებებზე.

მმართველი აპარატი ძალაუფლებას იყენებს მხოლოდ საკუთარი პრივილეგირებული მდგომარეობის გასამყარებლად.

მურდალი ამტკიცებს იმას, რომ ეკონომიკაში ჩაურევლობის ერთადერთი შედეგი (ადამ სმიტის „უხილავი ხელის“ თეორიის მიხედვით) იქნება მხოლოდ და მხოლოდ ეკონომიკის დაქვეითება. ეკონომიკის განვითარების სათავეში უნდა იდგას არა საბაზრო ავტომატიზმი, არამედ სწორად გააზრებული სტრატეგია, ორგანიზაციული, ტექნოლოგიური და სოციალ-ეკონომიკური გარდაქმნების თანმიმვდევრობა.

დასავლური ეკონომიკური მოდელები ხშირ შემთხვევაში საკმაოდ ცინიკურად და დაუდევრულად არ ითვალისწინებენ ეკონომიკის და პოლიტიკური სისტემის ბუნებრივ ჩამორჩენილობას, რაც განპირობებულია ისტორიული, ან სხვა დამოუკიდებელი პროცესებით. ისინი არ ითვალისწინებენ კონკრეტულ პოლიტიკურ ვითარებას, რომელიც ეკონომიკურისგან განსხვავებით, არ ექვემდებარება ანალიზს. ინდუსტრიული გარდაქმნისათვის, საჭიროა სტაბილურიბა და ის ვერ იტანს პოლიტიკური ბუნების არითმიას.

განვითარება მიიღწევა მხოლოდ კონკრეტული მიზნების დასახვის პირობებში. ორთოდოქსალური მიდგომისგან განსხვავებით, რომლებიც არ ითვალისწინებენ ამოცანების დასახვისა და მიღწევის თეორიულ ანალიზს, ინსტიტუციონალისტები ამტკიცებენ იმას, რომ ეს ორი განზომილება აუცილებლად საჭიროებს თეორიულ ანალიზს, რაც უზრუნველყოფს ეკონომიკური გარდაქმნის ეფექტურობას. ამოცანების მიღწევის მიზნები და საშუალებები არ არის იზოლირებული, გარდამავალი ეკონომიკის პირობებში მათი სწორი შერჩევა არის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი.

მურდალი თვლის რომ ღირებულებების ფაქტორი თამაშობს ეკონომიკაში მთავარ როლს. მიუკერძოებელი ეკონომიკური თეორია, ყოველთვის შეიცავს ღირებულ მინიშნებებსა და რჩევებს. მურდალი უპირისპირდება ოპონენტებს და ამბობს, რომ ეკონომიკურ პრობლემებზე პასუხების გაცემა არ ატარებს ინდივიდუალური ანალიზის ხასიათს, არამედ იდეოლოგიურად არის განპირობებული. ნებისმიერი პასუხი, ან რეკომენდაცია პოლიტიკოსებისათვის არის მიკორძოებული და მათთვის გამოუსადეგარი. პოლიტიკური მიზნები და ღირებულებები არის ეკონომიკური პოლიტიკის განუყოფელი ნაწილი.

წიგნში „აზიური დრამა“ დიდი ყურადღება ეთმობა „ეკონომიკურ დაგეგმარებას“. მურდალი განასხვავებს განვითარების ორ მოდელს: დისკრეციულს, ანუ ნებაყოფლობითს და გამიზნულს და არადისკრეციულს, რომელიც ეყრდნობა გარკვეულ შექმნილ მექანიზმს. როდესაც ის ალაპრაკობს არადისკრეციულ ეკონომიკურ მოდელზე, ის ამბობს რომ “ეკონომიკური განვითარების დაგეგმვის პრაქტიკა” სრულად განსხვავდება იმ პოლიტიკსგან, რომელიც ყალიბდება საბაზრო მექანიზმების შედეგად. ადამიანების ეკონომიკური ქცევა განპირობებულია ინდივიდუალური სოციალურ-ეკონომიკური მაჩვენებლებით და არა სახელმწიფოს ეკონომიკური ადმინისტრირებით, ხოლო ფასების მექანიზმი ქმნის გარკვეულ ბერკეტებსა და სტიმულებს, რომელიც სწორია ეკონომიკური განვითარების პერსპექტივიდან.

ცნობილის შვედი ეკონომისტი თავის ნაშრომებში ასევე აღნიშნავს, რომ შეუძლებელია საზოგადოების მოდერნიზება და ახალი ტექნოლოგიების შემოტანა ტრადიციების, ადათ-წესების და კულტურული მახასიათებლების ხელშეუხებლად. სახელწმიფო ინსტიტუტების გარდაქმნა იწვევს ადამიანების შრომის მიმართ დამოკიდებულების გარდაქმნას. ასე რომ გარდაქმნები ყოველთვის ეხება, როგორც ინსტიტუციურ, ასევე სოციალურ გარემოს.

აქ მნიშვნელოვანია აღინიშნოს ის ფაქტორიც, რომ დასავლური საბაზრო ეკონომიკური მოდელები საერთოდ არ მუშაობს აღმოსავლურ პირობებში. თავისუფალი ბაზარი იწვევს სახელმწიფოს ბუნებრივი რესურსების გამოფიტვას, ტვინების გადინებას, ხოლო ეკონომიკა ხდება დასავლური ჰეგემონიის სამრეწველო დანამატი. აღმოსავლური განვითარებადი სახელმწიფოებისათვის, ისევე როგორც საქართველოსთვის საჭიროა გამიზნული და სწორად გააზრებული პროტექციონიზმი, საჭიროა ეკონომიკის საერთო სახალხო განვითარება და საერთაშორისო გაერთიანება, რომელიც შეეწინააღმდეგება დასავლურ ექსპანსიონიზმს. ეს არ ნიშნავს, რომ ჩვენ სანაგვეზე უნდა მოვისროლოთ დასავლური ეკონომიკური სახელმძღვანელოები. ეს ნიშნავს იმას, რომ ჩვენ უნდა შევქმნათ სრულიად ახალი ეკონომიკური მოდელი,  რომელიც არ მოახდენს ბრმად სხვა ეკონომიკური მოდელების გადმოღებას, არამედ გარდაქმნის და განავითარებს უკვე არსებულს. მოდელი, რომელიც გაითვალისწინებს იმ კროს-კულტურულ მახასიათებლებს, რა სოციუმთანაც გვაქვს შეხება.