Amazon გადასახადებისგან თავს ირიდებს

ამაზონის მიერ წარმატებულად წარმოებული ბრძოლა აშშ-ს საგადასახადო სისტემის წინააღმდეგ დაუბრკოლებლად გრძელდება. საცალო ვაჭრობით დაკავებულმა გიგანტმა 2020 წელს მიღწეული არნახული გაყიდვების და შემოსავლების შესახებ განცხადება გააკეთა; ამასთანავე, მისთვის ეფექტურმა ფედერალურმა საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთმა მხოლოდ 9.4% პროცენტი შეადგინა, რაც სავალდებულო კორპორატიული გადასახადის – 21% – ნახევარზე ნაკლებია.

ყველა არსებული მონაცემით, პანდემიისას ამაზონის ზრდამ რეკორდულ მაჩვენებლებს მიაღწია. მსოფლიო მასშტაბით წინა დასაბეგრმა შემოსავალმა (რედ. ინგ. pretax income ) 2020 წელს $24 მილიარდი დოლარი შეადგინა, რაც 73%-იან ზრდას წარმოადგენს პანდემიის წლამდე შემოსულ მოგებასთან შედარებით – $14 მლრდ დოლარი. მისი გაყიდვები წინა წელთან შედარებით პანდემიისას 38%-ით გაიზარდა. აშშ-ში კომპანიის შემოსავალი 2020 წელს $20 მლრდ დოლარი იყო. Amazon-ს რომ გადაეხადა მოგების სავალდებულო 21%-იანი ფედერალური საშემოსავლო გადასახადი ის შეადგენდა $4.1 მლრდ დოლარს. თუმცა, ამაზონმა განაცხადა $1.8 მლრდ დოლარის გადასახადის გადახდის შესახებ, რაც ნახევარზე ნაკლებია; ანუ, მან თავიდან აირიდა $2.3 მლრდ დოლარის ოდენობის გადასახადი.

მას შემდეგ, რაც ტრამპის GOP-საგადასახადო კანონი (რედ. GOP – “Grand Old Party” – დიადი ძველი პარტია ანუ აშშ-ს რესპუბლიკური პარტია) ძალაში შევიდა, რომელმაც სავალდებულო კორპორატიული საგადასახადო განაკვეთი 21%-მდე დაწია, ამაზონმა აშშ-ში მიღებული მოგებიდან ეფექტური ფედერალური საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთის მხოლოდ 4.3% გადაიხადა. 2018-2020 წლებში ამაზონმა $7.2 მლრდ დოლარის ოდენობის სუბსიდია მიიღო; ეს ის სხვაობაა, რომლის გადახდაც კომპანიას მოუწევდა იმ შემთხვევაში, თუ ბოლომდე დაფარავდა 21%-იან განაკვეთს.

ტრამპის საგადასახადო კანონმდებლობის (რედ. GOP Tax Law) ფარგლებში Amazon-ის მიერ კორპორატიული გადასახადის თავიდან აცილების მონაცემები.
	2020	2019	2018	3 წელი, 2018-2020
აშშ-ს წინა-საგადასახადო შემოსავალი (pretax income)	$20.2 მლრდ	$13.3 მლრდ	$11.2 მლრდ	$44.7 მლრდ
მიმდინარე ფედერალური საშემოსავლო გადასახადი	$1.8 მლრდ	$162 მლნ	$-129 მლნ	$1.9 მლრდ
ეფექტური ფედერალური საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთი	9.4%	1.2%	-1.2%	4.3%

მეთოდები, რომლებსაც ორგანიზაცია იყენებს ეფექტური საგადასახადო განაკვეთის დასაწევად ძირითადად უცვლელი რჩება: კომპანიამ $1.8 მლრდ დოლარი დაზოგა საფონდო გარიგებებისთვის (რედ. stock options) მიღებულ საგადასახადო შეღავათებზე და დამატებით $639 მილიონი დოლარი შემოინახა სხვადასხვა საგადასახდო კრედიტების გამოყენებით.

Amazon-ის დამფუძნებელი ჯეფ ბეზოსი

2018-2020 წლებში ამაზონმა აგრეთვე მიიღო გაუფასურების შეღავათები (რედ. depreciation breaks); თუმცა, ამან რაიმე ზეგავლენა კომპანიის მიერ 2020 წელს გადასახადების სახით გადახდილ საბოლოო ჯამზე ვერ მოახდინა. გაუფასურების შეღავათები აძლევს შესაძლებლობას კომპანიას შეამციროს აღჭურვილობაზე საჭირო თანხები იმაზე სწრაფად, ვიდრე ეს აღჭურვილობა უვარგისობაში მოვა. ამ მიდგომის მომხრეებს კონგრესში მიაჩნიათ, რომ ეს ხელს უწყობს ინვესტიციებს და ზოგადად ეკონომიკას; თუმცა, სავარაუდოდ, იგი უფრო აჯილდოებს კომპანიებს იმ ფინანსური დაბანდებებისთვის, რომლებსაც ისინი ისედაც გააკეთებდნენ.

გაუფასურების შეღავათები საკმაოდ რთული თემაა და კომპლექსურ ზეგავლენას ახდენს. ერთ-ერთია ის, რომ ხდება გადასახადის გადახდის მომავალში გადატანა იმის და მიუხედავად, რომ საბოლოო ჯამში, პერსპექტივაში, ეს ამცირებს კომპანიების მიერ შემოტანილი გადასახადების რაოდენობას. ამაზონის მსგავს კორპორაციებზე დაკვირვება კი ნათელს ხდის, რომ ეროვნული საგადასახადო კოდექსი ამ მიმართულებით საერთოდ ვერ უძალიანდება ამაზონს.

ამაზონის მიერ გადასახადებისგან თავის არიდება არის თანმიმდევრული. ბოლო სამი წლის განმავლობაში კომპანიამ აშშ-ში მიღებული მოგებიდან ეფექტური ფედერალური საშემოსავლო გადასახადის განაკვეთის მხოლოდ 4.3% გადაიხადა. ბოლო ათი წლის განმავლობაში კი, ამაზონის მიერ წინა-საგადასახადო მოგებაზე, რომელიც შეადგენდა $57 მლრდ დოლარს, ეფექტურმა ფედერალურმა საგადასახადო განაკვეთმა შეადგინა 4.7%-ი; ეს განსაკუთრებით გამაოგნებელია იმ ფონზე, რომ იმ დროისთვის კანონით დადგენილი განაკვეთი ძირითადად იყო 35%.

ნებისმიერი სხვა კომპანიისთვის $1.8 მლრდ დოლარის ოდენობის გადახდილი ფედერალური საშემოსავლო გადასახადი იქნებოდა იმის ნიშანი, რომ ორგანიზაციის ბუღალტრებმა უსაქმურად გაატარეს განვლილი წელი. თუმცა, ამაზონისთვის ეს იმას ნიშნავს, რომ მათ ბოლო საანგარიშო წელს $2.3 მლრდ დოლარის ოდენობის გადასახადს აარიდეს თავი. მსგავსი ვითარება შემაშფოთებელია, რადგან ამაზონის პანდემიური გამოცდილება მნიშვნელოვნად განსხვავდება იმ სასიცოცხლო საფრთხეებისგან, რომლებსაც განიცდის დანარჩენი ინდუსტრია; 2020 წლის ეკონომიკისთვის დამახასიათებელი იყო კომპანიების მიერ გაყიდვების მნიშვნელოვანი შემცირება და ნულოვანი მოგება. ამ ყველაფრის გათვალისწინებით, საგადასახადო სისტემამ უნდა შეასრულოს დაპირებული მოვალეობები; მეტიც, როდესაც ამაზონს ძალუძს საკუთარი მოგების ნახევარზე მეტის გადასახადისგან გადამალვა, ეს იმის ნიშანია, რომ საგადასახადო სისტემა უდაოდ საჭიროებს ცვლილებას.

აქვე დავამატოთ ისიც, რომ მაშინ როდესაც Amazon-ის თანამშრომლების შრომის პირობები შემაშფოთებელია, მისი დამფუძნებლის – ჯეფ ბეზოსის ქონება რეკორდულად იზრდება. Amazon-ის თანამშრომლები 10 საათი მუშაობენ, გონებას კარგავენ დაუძლურებისგან. 4000 მათგანი საჭიროებს პროდუქტების ტალონებს; ზოგიერთი მათგანი პარკინგზე ცხოვრობს სამსახურთან ახლოს. შემოდგომას ისინი წუწუნუბდნენ, რომ მათ ნიღბებს არ აძლევენ. შემოდგომას კი 20000-მდე თანამშრომელი კორონავირუსით დაინფიცირდა.

Amazon თვალთვალის პრაქტიკას იყენებს არამარტო საკუთარი თანამშრომლების, არამედ ასევე ეკოლოგების და აქტივისტების მიმართ სოციალურ ქსელებშიც, რადგანაც მათ პოტენციურ საფრთხედ აღიქვამს.

G7-ის ქვეყნები კორპორაციებს 15%-იანი მოგების გადასახადით დაბეგრავენ

G7-ის ქვეყნებმა მოილაპარაკეს ტრანსნაციონალური კოორპორაციებისთვის მოგების მინიმალური გადასახადი შემოიღონ, რაც 15%-ის ტოლი იქნება. ლონდონში შეკრებილმა ფინანსთა მინისტრებმა გადაწყვიტეს მსხვილი კომპანიების მხრიდან გადასახადის დამალვის და გადასახადის გადახდის არიდების მცდელობას მოგების გადასახადის ერთობლივი განაკვეთით ებრძოლონ.

G7-ის მინისტრების შეხვედრა ლონდონში

კორპორაციების ჩამონათვალი, რომლებიც ახალ საკანონმდებლო ცვლილებას უნდა დაემორჩილონ, საკმაოდ ვრცელია – მათ შორის არიან Amazon, Apple, Google და ბევრი სხვა. ამ პრობლემის მთელი სიმძიმის გასაანალიზებლად საკმარისია მაგალითად Microsoft-ის ამბავი განვიხილოთ. წინა წელს კომპანიამ ირლანდიაში კორპორატიული მოგების გადასახადი საერთოდ არ გადაიხადა, მაშინ როდესაც მისი მოგება 315 $ მლრდ-ს შეადგენდა, ფორმალურად იმიტომ რომ ბერმუდაში იყო რეგისტრირებული.

🚨 At the @G7 in London today, my finance counterparts and I have come to a historic agreement on global tax reform requiring the largest multinational tech giants to pay their fair share of tax in the UK.

👇The thread below explains exactly what this means. #G7UK pic.twitter.com/HdcK1HuM91

— Rishi Sunak (@RishiSunak) June 5, 2021

“G-7-ის ფინანსთა მინისტრებმა, მრავალწლიანი დისკუსიების შემდეგ, ისტორიულ შეთანხმებას მივაღწიეთ გლობალური საგადასახადო სისტემის შესახებ, რათა ის გლობალური ციფრული ეპოქის პირობებში გამოსადეგი იყოს – და, რაც უკიდურესად მნიშვნელოვანია, რომ იყოს სამართლიანი, რათა კომპანიები სწორ გადასახადებს იხდიდნენ საჭირო ადგილებში” – განაცახადა დიდი ბრიტანეთის ფინანსთა მინისტრმა, რიში სუნაკმა.

შეთანხმება, რასაც G7-ის წევრებმა მიაღწიეს ასევე უფრო ფართო ფორმატის G20-ის შეხვედრაზეც განიხილება, სადაც რუსეთიც შედის.

აღნიშნულ ინიციატივას მხარს უჭერდა ასევე საერთაშორისო სავალუტო ფონდი. ”სერიოზულ შეშფოთებას იწვევს ის, რომ არსებობს ბევრი ქვეყანა, რომლებიც გადასახადების გადახდას თავს არიდებენ და ფულს {საგადასახადო სამოთხეებში} აგზავნიან.” – აღნიშნავდა IMF-ის მთავარი ეკონომისტი, გიტა გოპინატი. – ეს ამცირებს საგადასახადო ბაზას, საიდანაც მთავრობებს გადასახადების შეგროვება შეუძლიათ საჭირო სოციალური და ეკონომიკური ხარჯებისთვის.”

საერთაშორისო სავალუტო ფონდის და მსოლფიო ბანკის აღშფოთება ამ საკითხზე ნიანგის ცრემლებს წააგავს, რადგანაც სწორედ მათი ნეოლიბერალური ეკონომიკის შედეგია ის ეკონომიკური უთანასწორობა და ტრანსნაციონალური კორპორაციების განუსაზღვრელი ძალაუფლება, რასაც ჩვენ ამჟამად ვიმკით. სწორედ ამ დასავლურმა ინსტიტუტებმა, აშშ-ის და დიდი ბრიტანეთის ლიდერებმა (რონალდ რეიგანი, მარგარეტ ტეტჩერი) და მათი გავლენის აგენტებმა შექმნეს ის ფინანსური ფრანკენშტეინი, რის სიხარბესაც საზღვარი არ გააჩნია.

ოფშორები

ის რომ ტრანსანიცონალური კორპორაციები, ოლიგარქები და მსხვილი კაპიტალის მფოლობელები საკუთარ ქონებას და აქტივებს მალავენ, რათა გადასახადები არ გადაიხადონ ეს თემა არახალია, მაგრამ სამწუხაროდ საერთაშორისო ეკონომიკურ ფორუმებზე (დავოსი, სანკტ-პეტერბურგი) თუ კორპორატიული მედიაში ამ თემას არ ეძღვნება საკმარისი დრო.

ლონდონის ეკონომიკური სკოლის პროფესორმა და ტომას პიკეტის პროტეჟე, ეკონომისტმა გაბრიელ ცუკმანმა 2013 წელს მცირე ზომის წიგნი გამოსცა სახელად 【ერების დაკარგული სიმდიდრე】The Hidden Wealth of Nations

ცუკმანმა გამოითვალა, რომ 7.6 ტრლ. $ ოდენობის თანხა (მსოფლიო სიმდიდრის 8%) ოფშორულ ზონებში იკარგება. ეს ფული გადასახადით რომ დაბეგრლიყო, მაშინ მსოფლიოს ხვადასხვა ქვეყნის ბიუჯეტში დამატებით შევიდოდა 200 მლრდ. $.

ცუკმანმა ეს საკითხი დეტალურად გამოიკვლია და დაადგინა, რომ მთლიანი მოგების 20%-ს ამერიკული კომპანიები ოფშორულ ზონებში მიმართავენ. ეს მათ საშუალებას აძლევს ან საერთოდ არ გადაიხადონ გადასახადი, ან ძალიან მცირე პროცენტით დაიგებგრონ. აშშ-ში კორპორატიული მოგების გადასახადი 35%-ს შეადგენს, (მისი წიგნის გამოცემის დროისთვის) ამიტომაც ამერიკული მულტინაციონალური კომპანიები მოგების დამალვას და ფინანსურ მაქინაციებს არ ერიდებიან. ამერიკულმა კომპანიებმა საზღვარგარეთ 1.95 ტრლ. $-ის კონცენტრირება მოახდინეს.

სოციალისტური საბაზრო ეკონომიკა ჩინეთში, ვიეტნამსა და ლაოსში: არის თუ არა განვითარების სამაგალითო მოდელი?

იო ინგე ბეკკევოლდი, არვე ჰანსენი, კრისტინ ნორდჰაუგი | Developing Economics

ბოლო სამი ათწლეულის განმავლობაში ჩინეთი, ვიეტნამი და ლაოსი ეკონომიკური ზრდის კუთხით მოწინავე სახელმწიფოთა რიგებში იმყოფებიან. ანუ, გლობალური კაპიტალისტური სისტემის სამი წამყვანი ზრდადი ეკონომიკა მოდის ავტორიტარულ სახელმწიფოებზე, რომლებიც იმართებიან კომუნისტური პარტიების მიერ და ოფიციალურად ეყრდნობიან სოციალისტური განვითარების დღის წესრიგს. უცნაურია, მაგრამ განვითარების ინდიკატორების მთელ რიგში ძალიან შთამბეჭდავი მაჩვენებლების მიუხედავად, რაიმე მნიშვნელოვანი ინტერესი მათდამი მაინც არ იყო გამოვლენილი. ბევრს მიაჩნია, რომ ბოლო ათწლეულების მანძილზე მსოფლიო მასშტაბით ჩინეთი და ვიეტნამი წარმოადგენენ ყველაზე შთამბეჭდავი „განვითარების წარმატებულ შემთხვევებს“. ამ სამმა სახელმწიფომ მიაგნეს განვითარების საკუთარ მოდელს, რომელიც აერთიანებს საბაზრო ეკონომიკას და სოციალიზმს – ‘’სოციალისტურ საბაზრო ეკონომიკას’’. ოფიციალური განმარტების მიხედვით, ეს არ არის კაპიტალიზმი, არამედ საბაზრო ეკონომიკის ეროვნული განვითარების და საცხოვრებელი პირობების გაუმჯობესების სამსახურში ჩაყენების მეტად მდგრადი და სოციალურად გამართლებული მიდგომა. პალგრავ მაკმილანის (Palgrave Macmillan) მიერ ახლად გამოცემულ რედაქტირებულ ნაშრომში „სოციალისტური საბაზრო ეკონომიკა აზიაში: განვითარება ჩინეთში, ვიეტნამსა და ლაოსში“ ჩვენ შევეცადეთ განგვეხილა ამ განვითარების მოდელის სრულფასოვნება, მიღწევები და ჩავარდნები.

ჩინეთის მმართველი კომუნისტური პარტია კარლ მარქსის 200 წლის იუბილეს აღნიშნავს

განვითარების წარმატებული ისტორიები

ბოლო ოთხი ათწლეულის განმავლობაში ჩინეთის მიერ ნაჩვენებმა ფენომენალურმა ეკონომიკურმა ზრდამ ის გლობალურ ზესახელმწიფოდ გადააქცია; თუმცა, სამივე ქვეყანამ წინსვლის გამაოგნებელ მაჩვენებლებს მიაღწიეს. 1989 წლიდან 2018 წლამდე განვლილ სამ ათწლეულში ჩინეთმა აჩვენა ერთ სულ მოსახლეზე მთლიანი შიდა პროდუქტის საშუალოდ 8.4%-თ ზრდის ტემპი (გრაფა 1). ეს არის მსოფლიო ბანკის მიერ აღწერილ ქვეყნებს შორის ყველაზე სწრაფი ზრდის მესამე საუკეთესო მაჩვენებელი. ვიეტნამმა დაიკავა მეხუთე ადგილი საშუალო ზრდის 5.4%-ით, ხოლო ლაოსი მეექვსეა – 5.1%-ით.^[1]

გრაფა 1. წლიური მთლიანი შიდა პროდუქტის ერთ სულ მოსახლეზე ზრდის მონაცემები: ჩინეთი 1978-2017, ლაოსი/ვიეტნამი: 1985-2017

წყარო: data.worldbank.org

სამივე სახელმწიფომ ზრდის შედარებით მსგავსი ტრენდი აჩვენეს, თუმცა განსხვავებული მონაცემები გვაქვს განვითარების სხვა მაჩვენებლებში. კერძოდ, ჩინეთი და ვიეტნამი დაუსახელებელი ჩემპიონები არიან სიღარიბის დაძლევის კუთხით. ჩინეთის წარმატებული ისტორიის ფარგლებში, საბაზრო რეფორმის დაწყების შემდეგ დაახლოებით 850 მილიონი ადამიანის სიღარიბიდან ამოყვანა გახდა შესაძლებელი; ხოლო ვიეტნამმა მხოლოდ 2000-იანი წლების პირველ ორ ათწლეულში შეძლო დაახლოებით 45 მილიონის. და ბოლოს, ლაოსმა გაანახევრა სიღარიბე ბოლო ოცი წლის განმავლობაში, თუმცა ამ მხრივ მაინც ჩამორჩება საკუთარ სოციალისტურ მეზობლებს.

საბოლოო ჯამში, ჩინეთი და ვიეტნამი წარმოადგენენ უფრო „წამატებულ ისტორიებს“, ვიდრე ლაოსი. ამის და მიუხედავად, სამივე სახელმწიფო სხვა მსგავს ქვეყნებთან შედარებით წლიურ მშპ-ზე დაყრდნობით არსებული სოციალური და მატერიალური მაჩვენებლების მთელ რიგში დაწინაურებულნი არიან (ცხრილი 1). რეალურად, 1990-2015 წლების პერიოდში ჩინეთი, ვიეტნამი და ლაოსი იყვნენ გაეროს ადამიანის განვითარების ინდექსში სახელმწიფოთა პირველ ათეულში.

ცხრილი 1. სოციალისტური საბაზრო ეკონომიკის განვითარების მონაცემები
	ჩინეთი 1990	ჩინეთი 2017	ვიეტნამი 1990	ვიეტნამი 2017	ლაოსი 1990	ლაოსი 2017
მშპ/ყოველ სულზე/მსყიდველობითი უნარის პარიტეტი (მიმდ. საერთაშორისო $)	987	16.807	939	6.775	1.103	7.023
უკიდურესი სიღარიბე ($1.90 ნაკლებზე მცხოვრები მოსახლეობის %)	66.6	0.7 (2015)	52.9 (1992)	2 (2016)	32.2 (1992)	22.7 (2012)
ადამიანური განვითარების ინდექსი	0.502	0.752	0.475	0.694	0.400	0.601
ჩვილთა მოკვდაობა (1000 დაბადებულზე)	42.1	8	37	16.7	106.1	48.6
დედათა მოკვდაობა (100,000 მშობიარეზე), 2015 წელი	97	27	139	54	905	197
წერა-კითხვა (ზრდასრულთა ჯამი, 15 წლიდან)	77.8	95 (2010)	87.6 (1989)	93.5 (2009)	60 (1995)	58 (2011)
წვდომა ელექტროენერგიაზე (მოსახლეობის %, 2016)	92.2	100	74.1	100	15.3	87.1
წყარო: მსოფლიო განვითარების ინდიკატორები და ადამიანის განვითარების ინდექსი.

ვიეტნამელ ქალბატონს ტრადიციული გრძელი კაბა აცვია ”ao dai” გიგანტური პოსტერის ფონზე მმართველი კომუნისტური პარტიის მე-13 ეროვნული კონგრესის წინა დღეებში – 22 ინავარი, 2021 REUTERS/Kham

თუ გავითვალისწინებთ, წარმატებული განვითარების განმარტებას (ინგ. definition of developmental success), რომელიც ყურადღებას აქცევს ეკონომიკურ ზრდას, სიღარიბის დაძლევას და ცხოვრების პირობების გაუმჯობესებას, ჩინეთი და ვიეტნამი ამის ნათელი მაგალითები არიან, ხოლო ლაოსი ასეთად შეიძლება ჩაითვალოს მხოლოდ ნაწილობრივ. თუმცა, თუ დამატებით იქნება გაანალიზებული იქნება ბურჟუაზიული პოლიტიკური თავისუფლება და გარემოს მდგრადობა, მაშინ სამივე სახელმწიფო ნაკლებად წარმატებულია. ქვეყნების სწრაფმა ეკონომიკურმა ზრდამ დიდი ზეგავლენა იქონია ბუნებრივ რესურსებსა და გარემოზე; შესაბამისად, კლიმატურმა ცვლილებებმა და ბუნებრივმა კატასტროფებმა შეიძლება შეაფერხონ შემდეგომი განვითარება. ბევრი ადამიანი დიდხანს ელოდებოდა რეჟიმების სიხისტის შემცირებას ფულადი კეთილდღეობის ზრდასთან ერთად, მაგრამ ბოლო დროის კვლევები ცხადყოფენ, რომ ვიეტნამში, ლაოსსა და, განსაკუთრებით, ჩინეთში ხელისუფლებები პირიქით, უფრო ძალადობრივ პოლიტიკას აწარმოებენ.

მეტიც, სამივე ქვეყანაში რეფორმების პერიოდში უთანასწორობის დონე გაიზარდა. ჩინეთში 2010-15 წლებში ე.წ. ჯინის [რედ. ჯინის ინდექსი ყველაზე მეტად ცნობილია, როგორც პოპულაციის შემოსავლებისა და კეთილდღეობის უთანაბრობის საზომი] საშუალო კოეფიციენტი შეადგენდა 42.2-ს, რაც იყო აშშ-ზე ცოტაოდენ მეტი. გასათვალისწინებელია, რომ ამერიკაში დაფიქსირებულია უთანასწორობის ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) წევრ ქვეყნებს შორის. ვიეტნამსა და ლაოსში ამ მხრივ ვითარება უკეთესია, მაგრამ მაინც საჭიროებს გამოსწორებას. სამივე სახელმწიფოს ელიტებმა მოახდინეს წარმოუდგენელი სიმდიდრის და ძალაუფლების დაგროვება. დამატებით, სახეზეა დიდი უფსკრული ეთნიკურ უმრავლესობასა და უმცირესობებს შორის; ბოლონი სამივე სახელმწიფოს მიერ აღრიცხულ სიღარიბის სტატისტიკას მნიშვნელოვნად ავსებენ.

განსხვავებული და სრულფასოვანი მოდელი?

‘’სოციალისტური საბაზრო ეკონომიკა’’ არის განვითარების განსხვავებული მოდელი, რადგან იგი წარმოადგენს კომუნისტური რეჟიმების მიერ დანერგილ საბაზრო რეფორმებს. ჩინეთს, ვიეტნამსა და ლაოსს აქვთ საერთო საბჭოთა მემკვიდრეობა გეგმიური ეკონომიკის, სოფლის მეურნეობის კოლექტივიზაციისა და სახელწმიფო საკუთრებაში მყოფი კომპანიების სახით.

სამივე ქვეყანამ დანერგეს საბაზრო რეფორმები 1980-იან წლებში, ჩინეთში ‘’გაიგე კაიფანგ’’ (ინგ. Gaige kaifang) (‘რეფორმა და გახსნილობა’, 1978/79), ვიეტნამში ‘’დოი მოი’’ (ინგ. Doi moi) (‘განახლება’, 1986) და ლაოსში ‘’ჩინ თანაკაან მაინ’’ (ინგ. Chin Thanakaan Mai) (‘ახალი აზროვნება~ ან ‘ახალი ეკონომიკური მექანიზმები’, 1986). ეს მიდგომები განიხილებიან ეკონომიკური ცვლილებების ოფიციალურ ათვლის წერტილებად.

სახელმწიფოს დღემდე წამყვანი როლი უკავია სამივე ქვეყანაში. დიდი და პოლიტიკურად მხარდაჭერილი სახელმწიფო საკუთრებაში მყოფი კორპორაციები განასახიერებენ სოციალისტურ მემკვიდრეობას, თუმცა მათი ზეგავლენა დაკნინდა. ბევრი ადარებს სოციალისტურ საბაზრო ეკონომიკას, განსაკუთრებით ჩინეთსა და ვიეტნამში, აზიურ განვითარებადი კონცეფციის მიმდევარ სახელმწოფოებთან (ინგ. Asian developmental states – რედ. იგულისხმება სახელმწიფოები, რომლებშიც ხელისუფლება აქტიურად არის ჩართული ეკონომიკაში, მათ შორის რეგულაციების დანერგვის კუთხით). საინტერესოა, რომ ზოგიერთმა დაინახა სამივე ქვეყანაში ნეოლიბერალიზაციის პროცესები, სხვებმა კი ეს კომუნისტური რეჟიმები ნეოლიბერალურადაც კი მონათლეს. მიგვაჩნია, რომ უფრო მართებული იქნება თუ განვიხილავთ ამ რეჟიმების მიერ წარმოებულ განვითარების სტრატეგიას, როგორც ნაერთს ნეოლიბერალიზმისა (ინგ. (neo)liberal) და სტატიზმისა (ინგ. statist); განვითარებადი სახელმწიფოს (ინგ. developmental state) კონცეფციის მომხრეებისთვის, ისინი ეკონომიკური გაგებით ზედმეტად სტატისტურები (ინგ. statist) არიან ნეოლიბერალიზმისთვის და ზედმეტად ლიბერალურები საკუთარ რიგებში ჩასარიცხად.

რა შეიძლება ითქვას სოციალურ პოლიტიკაზე? წესისამებრ, პასუხი შერეული და არაერთგვაროვანია. ერთის მხრივ, სოციალისტური იდეალები ჩანს უადგილო საჯარო სერვისების პრივატიზაციისა და უთანასწორობის ზრდის ფონზე. თუმცა, სხვა მსგავს ქვეყნებთან შედარებით ამ სამ სახელმწიფოში განვითარების არჩეული მოდელი უფრო ინკლუზიურია ანუ უკეთესად არის გააზრებული და გავრცელებული მოსახლეობაში.

აღსანიშნია, რომ ამ განვითარების მოდელს აქვს მკაფიოდ ურბანული სახე. გლეხური წარმომავლობის და სამივე სახელმწიფოში მოსახლეობის უდიდესი ნაწილის სოფლად ყოფნის მიუხედავად^[2], კომუნისტური რეჟიმებისთვის ”თანამედროვე და ცივილიზებული” საზოგადოებები მაინც უფრო აღქმულია ურბანულ ჩარჩოში. შეიძლება ვამტკიცოთ, რომ თანამედროვე ჩინეთში, ვიეტნამსა და ლაოსში ”ახალი სოციალისტი ადამიანი”-ს (ინგ. ‘new socialist man’) ხედვა შეიცვალა; ახლა იგი წარმოადგენს ქალაქელს, საშუალო კლასის  ”სოციალისტ მომხმარებელს” (ინგ. ‘socialist consumer’).

იმის და მიუხედავად, რომ ”სოციალისტური საბაზრო ეკონომიკა” ცალკე მოდელია, იგი არ არის ბოლომდე სრულფასოვანი, რადგან აქვს განსხვავებები სამივე ზემოთ მოყვანილ სახელმწიფოში. მაგალითად, ჩინეთმა, ვიეტნამმა და ლაოსმა საბაზრო ეკონომიკაზე დაგვიანებული გადასვლის შესაძლებლობა განსხვავებულად გამოიყენეს. ჩინეთმა შეძლო დიდი საგარეო ინვესტიციების მოზიდვა, განსაკუთრებით, საკუთარი საექსპორტო ინდუსტრიის სექტორში; ამასთანავე, მოხერხდა შიდა ინდუსტრიის განვითარებაც და ახლა ქვეყანა გადადის მაღალ ტექნოლოგიებზე. თავის მხრივ, ვიეტნამმა განიცადა „შეფერხებითი გარდასვლა“ (ინგ. ‘stalled transition’) ანუ ძირითადად შეძლო  პირდაპირ საგარეო ინვესტიციებზე და მუშა-ხელზე ორიენტირებული ინდუსტრიული სექტორის განვითარება, რომელიც მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული ქვეყნის გარეთ წარმოებულ ტექნოლოგიებზე. ლაოსი კი სრულად ამოვარდნილია ამ სურათიდან. იგი დღემდე ძირითადად აგრარული სახელმწიფოა და კონცენტრირებულია რესურსების ექსპორტზე რაიმე მნიშვნელოვანი ინდუსტრიული განვითარების გარეშე.

სამაგალითო მოდელი?

მას შემდეგ, რაც სი ძინპინმა 2017 წელს მე-19 პარტიულ ყრილობაზე განაცხადა, რომ ჩინეთი მზად არის სხვებისთვის წარდგეს სამაგალითო ქვეყნად, დროა უფრო კარგად და სიღრმისეულად გავაანალიზოთ სოციალისტური საბაზრო ეკონომიკის წყობა. 2007-2009 წლებში გლობალური ფინანსური კრიზისისას პეკინი არ შედიოდა კამათში თემაზე თუ რომელი მოდელი იყო უფრო მდგრადი და განვითარებაზე ორიენტირებული – ჩინური თუ ე.წ. საბაზრო-ლიბერალური ვაშინგტონის კონსენსუსი. სი ძინპინის მმართველობა ნაკლებად ზომიერია/თავშეკავებულია. მას არაერთხელ განუცხადებია, რომ სხვა განვითარებად სახელმწიფოებს შეუძლიათ ჩინეთის ზრდის მოდელის გამოყენება. სამყარო ახალი სამაგალითო მოდელების აქტიურ ძიებაშია და საინტერესოა, თუ რამდენად შესაძლებელია აზიურმა ”სოციალისტურმა საბაზრო ეკონომიკებმა” რეალური ალტერნატივა შესთავაზონ სხვა განვითარებად სახელმწიფოებს? თუ ჩინეთი მართლაც მზად არის ახლა ჩადოს ფული და რესურსები საკუთარი განვითარების მოდელის ექსპორტში სამხრეთ-სამხრეთის დიალოგის  ფარგლებში (ინგ. south-south dialogue), მაშინ სოციალისტურ საბაზრო ეკონომიკურ მოდელს უნდა სრული სერიოზულობით მივუდგეთ.

ეს მოდელი სხვა ქვეყნებისთვის წამოადგენს კარგ „სამაგიდო წიგნს“ მისი განსხვავებული მახასიათებლების და ჩინეთში, ვიეტნამსა და ლაოსში სხვადასხვა ვარიანტების არსებობის გამო. უნდა აღინიშნოს, სოციალისტური საბაზრო ეკონომიკა არ არის სხვაგან მარტივად გადასატანი და დასანერგი მოდელი. მეტიც, სოციალისტური საბაზრო ეკონომიკა არის უნიკალური ისტორიული პერიოდის შედეგები, როდესაც კომუნისტური სახელმწიფოები ცივი ომის ზეგავლენას განიცდიდნენ, ეწყობოდნენ გლობალიზაციის პროცესებს და ვაჭრობისა და ფინანსური ნაკადების ლიბერალიზაციას. ამის და მიუხედავად, ჩინეთი, ვიეტნამი და ლაოსი ნათელი მაგალითები არიან იმ ზრდის პოტენციალის, რომელიც გააჩნიათ გლობალური და რეგიონალური ეკონომიკების ინტეგრაციას და სახელმწიფოს მიერ განვითარებაზე ორიენტირებულ პრაგმატულ რეფორმებს. რა თქმა უნდა, ამ ყველაფერს გააჩნია ადამიანური და გარემოს დაცვითი დანაკარგები, რაც თან ახლავს კაპიტალისტური წარმოების სისტემებს და ავტორიტარულ ლენინიზმს.

იო ინგე ბეკკევოლდი არის უსაფრთხოების კვლევის ნორვეგიული ინსტიტუტის უფროსი მრჩეველი და ყოფილი დიპლომატი ნაშრომებით ჩინეთსა და ვიეტნამზე.

არვე ჰანსენი არის პოსტ-დოქტორანტი განვითარებისა და გარემოს დაცვის ცენტრში, ოსლოს უნივერსიტეტი.

კრისტინ ნორდჰაუგი არის განვითარების კვლევების პროფესორი საერთაშორისო კვლევებისა და ინტერპრეტირების დეპარტამენტში, ოსლო მეტროპოლიტან უნივერსიტეტი.

შენიშვნები:

1. გამოთვლილია data.worldbank.org-ზე დაყრდნობით. ეკვატორულ გვინეას ჰქონდა საშუალო ზრდის უმაღლესი მაჩვენებელი – 13%, შემდეგი იყო ბოსნია და ჰერცეგოვინა – 8.4%, ხოლო მეოთხე ადგილი დაიკავა მიანმამ (ბირმამ) – 7.4%.
2. მსოფლიო ბანკის მონაცემების თანახმად, 2019 წელს სოფლად მცხოვრები ადამიანების წილი შეადგენდა ჩინეთის მთლიანი მოსახლეობის 39.7%-ს, ვიეტნამის – 63.3%-ს და ლაოსის – 64.3%-ს.

პირველადი წყარო:

https://developingeconomics.org/2021/01/11/the-socialist-market-economy-in-china-vietnam-and-laos-a-development-model-to-embrace/

მარიაჟობის ეკონომიკა – ტორსტეინ ვებლენი

XIX საუკუნის ბოლოს ამერიკელმა ეკონომისტმა, ტორსტეინ ვებლენმა (1857-1929) წარმოადგინა ძალიან საინტერესო თეორია, თუ რატომ სვამენ და ეწევიან ადამიანები საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში. ამ შესანიშნავი ნაშრომის მეოთხე თავში „წარმატებული კლასის თეორია“ (1899) ის ამტკიცებს, რომ ღარიბებს მოწევითა და სმით სურთ, თავი მდიდრებად გაასაღონ, რადგან ღარიბებს არ აქვთ საშუალება, იყიდონ ფუფუნების ისეთი საგნები, როგორიცაა ალკოჰოლი და თამბაქო.

მიუხედავად იმისა, რომ დალევა და მოწევა საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილებში დღეს აღარავის აკვირვებს, ვებლენის იდეებმა დემონსტრაციული მოხმარების შესახებ საფუძველი ჩაუყარა ე.წ. „მარიაჟობის“ ეკონომიკურ ანალიზს. ვებლენის აზრით, დემონსტრაციული ნივთები გამოირჩევა ერთი პარადოქსული თავისებურებით – ფასების ზრდასთან ერთად, მათზე მოთხოვნაც იზრდება. ამისი მიზეზი ისაა, რომ ვებლენის ნივთებს ძირითადად „სამარიაჟოდ“ მოიხმარენ, და ვინაიდან ძვირადღირებული ნივთებით „მარიაჟობა“ უფრო ადვილია, ამიტომ ლოგიკურია, რომ ფასის ზრდასთან ერთად მოთხოვნაც იზრდება. ვებლენის ნივთები შეიძლება იყოს ყველაფერი – როლექსის საათი, ძვირადღირებული მობილური ტელეფონი, ბრენდული ტანისამოსი, ლამაზი მანქანა. რაც მეტია ამ ნივთების ფასი, მით მეტად ყიდულობს მას ხალხი, რათა სხვებზე მოახდინოს შთაბეჭდილება.

ვებლენი მიიჩნევდა, რომ საბაზრო ეკონომიკაში მომხმარებლები განიცდიან ყველა შესაძლო საზოგადოებრივ და ფსიქოლოგიურ წნეხს, რაც მათ უბიძგებს არარაციონალური გადაწყვეტილებების მიღებას. მისი ეს თეზისი წინააღმდეგობაში მოდის დღესდღეობით გაბატონებულ ნეოკლასიკურ ეკონომიკურ სკოლასთან, რომლის თანახმად ყველაზე ადამიანის რაციონალურად იღებს გადაწყვეტილებას. ეკონომიკურ აზრში ვებლენის დაკვირვება ”ვებლეის ეფექტით” დამკივდრდა. ”დემონსტრაციული მოხმარება” მომხარებელს საშუალებას აძლევს თავის სოციალურ მნიშვნელობას და სტატუსს გაუსვას ხაზი, რაც რაციონალიზმთან საერთოდ არაა კავშირში. შორს რომ არ წავიდეთ, საქართველოშიც უამრავ მაგალითს შევხვდებით, როდესაც 400-500 ლარის ანაზღაურების მქონდე მოზარდები 2000-3000 ლარიან იაფონებს განვადებით ყიდულობენ და 2 წლის განმავლობაში იხდიან ამ თანხას.

ტორსტეინ ვებლენი

ვებლენი ტავის ნაშრომებში ავითარებს იდეას იმის შესახებ, რომ ჩვენ თვითმხილველები ვართ კონფლიქტისა მუდმივი ”ფულად” და ”საწარმოო” აქტივობებს შორის, ”საქმიან დაწესებულებებს” და ”სამანქანო პროცესს” შორის, – სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ფულის კეთებას და კეთილდღეობის შექმნას შორის. ვებლების აზრით, კაპიტალიზმის დროს ჩვენ კლასობრივი ომის მომსწრენი ვართ, ოღონდ არ ბურჟუაზიას და პროლეტარიატს შორის მარქსისტული გაგებით, არამედ ბიზნესმენებსა და ინჟინრებს შორის. ფულადი მოგების პრიზმიდან აზროვნების ჩვევა არის ის, რაც აერთიანებს ბანკირებს, ბროკერებს, იურისტებს, მენეჯერებს. ამის საპირისპიროდ სამუშაო ძალას (სამეწარმეო მუშები) და უფრო მეტად ტექნიკოსებს და ინჟინრებს, ვინც მათ საქმიანობას აკონტროლებენ, სამანქანო წარმოების დისციპლინა აერთიანებთ.

ვებლენის ძირითადი მნიშვნელობა ეკონომიკურ აზრში, როგორც უკვე ავღნიშნეთ დაკავშირებულია მის წიგნთან ,,წარმატებული კლასის თეორია” [The Theory of the Leisure Class] . ვებლენი აკრიტიკებს წარმატებულ კლასს, (რომელიც უშუალოდ დაკავშირებულია ბიზნესთან) მფლანგველური მომხმარებლობისათვის ხელის შეწყობის გამო. იმისათვის, რომ მოახდინოს შთაბეჭდილება საზოგადოების დანარჩენ ნაწილზე, წარმატებული კლასი ,,დემონსტრაციულად ისვენებს”(დროის არაპროდუქტიული ფლანგვა) და ,,დემონსტრაციულად მოიხმარს”(ხარჯავენ საქონელზე საქონლის ღირებულებაზე მეტ ფულს). ეს ახდენს გავლენას საზოგადოების სხვა კლასებზე და ისინიც, პირდაპირ თუ ირიბად, ცდილობენ მათ მიბაძონ. შედეგად, ყალიბდება დროისა და ფულის მფლანგველი საზოგადოება. რაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ვებლენის ამ ნაშრომში არის ის, რომ იმდროინდელი სოციოლოგიური ნაშრომების უმრავლესობისაგან განსხვავებით (როგორც ვებლენის სხვა შრომებიც) ,,წარმატებული კლასის თეორია” ძირითად ყურადღებას უთმობს არა წარმოებას, არამედ მოხმარებას. ამგვარად, ამ ნაშრომმა იწინასწარმეტყველა სოციალური თეორიების ინტერესების გადანაცვლება წარმოებიდან მოხმარებისაკენ.

ირაკლი ღარიბაშვილი: ბაზრის ”უხილავი ხელი” მითია

პრემიერ-მინისტრობის კანდიდატმა, ირაკლი ღარიბაშვილმა 22 თებერვალს, პარლამენტში, დეპუტატების წინაშე გამოსვლისას განაცხადა, რომ სახელმწიფო ეკონომიკაში აქტიურად უნდა ჩაერიოს და ეკონომიკის განვითარება ე.წ. ”უხილავ ხელზე” არ უნდა იყოს მინდობილი. მანვე დასძინა, რომ თვითდინებით ევროპის ქვეყნები და ამერიკა არ განვითარებულან.

“მოდით, პირდაპირ ვთქვათ, რომ ერთ წრეზე ვტრიალებთ უკვე 30 წელია. მე ვახსენე სიტყვა გარღვევა და ამ გარღვევას ჯერ კიდევ ვერ მივაღწიეთ. ჩვენ არაერთი ფასადური განახლების, ფასადური რეფორმების მომსწრენი გავხდით წინა ხელისუფლების დროს და ის დესტაბილიზაციის მცდელობები, რაც დღეს ქვეყანაში მიმდინარეობს, რა თქმა უნდა, არის მიზანმიმართული ქმედება ჩვენი სახელმწიფოს დასუსტების მიზნით. ვფიქრობ, რომ სწორედ ფასადური მითები უნდა დავანგრიოთ, რომლებიც ათწლეულებია აფერხებს ჩვენი ქვეყნის განვითარებას.”

”შეიძლება ითქვას, რომ ასეთი მითია სუსტი, მცირე სახელმწიფოს იდეა, რომელიც გულისხმობს, რომ სახელმწიფო რაც შეიძლება ნაკლებად შეიძლება ჩაერიოს ეკონომიკაში და მაშინ ბაზრის ”უხილავი ხელი” თავისით დაარეგულირებს ყველაფერს. ვგულისხმობ იმ კონტექსტს, რომელიც ქვეყანაში და მსოფლიოში დღეს არის შექმნილი. ვფიქრობ, რომ პროცესების თვითდინებაზე მიშვებით განვითარების პრეცედენტი ისტორიამ არ იცის. არც ევროპა და არც ამერიკა ამ გზით არ განვითარებულა”

– განაცხადა ირაკლი ღარიბაშვილმა.

ჩვენ ამ თემაზე არაერთი პუბლიკაცია და მასალა გამოგვიქვეყნებია, ამიტომ მოხარული ვართ რომ პრემიერ-მინისტრობის კანდიდატმა მსგავსი განცხადება გააკეთა. ქვემოთ, შეგიძლიათ იხილოთ რამდენიმე მათგანი.

ჯონ ნეში ადამ სმიტის წინააღმდეგ

➣ვინ ქმნის ღირებულებას და სიმდიდრეს ეკონომიკაში? ⇲მარიანა მაცუკატო

ჰა ჯუნ-ჩანგი – განვითარების ეკონომიკა ლიბერალური ბოდვების წინააღმდეგ

ერიკ რეინერტი: ”ნუ აკეთებთ იმას, რასაც ამერიკელები გეუბნებიან, გააკეთეთ ის, რასაც ამერიკელები აკეთებდნენ”

მაგრამ მთავარი ისაა, რომ ეს ლაპარაკი ლაპარაკად არ დარჩეს, როგორც ხმა მღაღადებლისა უდაბნოსა შინა. საჭიროა ქმედითი ნაბიჯები, სისტემური მიდგომა, თავისუფალი ვაჭრობის ხელშკერულებების გადახედვა, ეკონომიკური განვითარების კონცეპტუალური გეგმის შემუშავება, კონსტიტუციაში არსებული 94-ე მუხლის გარშემო ფართო დისკუსია, რომელიც რეალურად მთავრობას დამოუკიდებელი ეკონომიკური პოლიტიკის წარმართვის საშუალებას არ აძლევს.

მდიდრდები კიდევ უფრო მდიდრდებიან Covid 19-ის დროს. განსაკუთრებით ამერიკელი მილიარდერები.

2020 წელი პლანეტის მოსახლეობის უმრავლესობისთვის საკმაოდ მძიმე აღმოჩნდა პანდემიის მიერ შექმნილი ფინანსური კრიზისის გამო.

იმ დროს როდესაც ამერიკის მოქალაქეები, ვინც საათში 20$-ზე უფრო მცირე თანხაზე ირჯებიან ყოველდღიურად კარგავენ სამსახურს, ამერიკელი მილიარდერები სულაც არ უჩივიან შემოსავლების პროპორციულ შემცირებას და პირიქით კორონავირუსის პანდემიის დაწყების შემდეგ მათი ქონება რეკორდულად იზრდება.

ილონ მასკი

ყველაზე მეტად SpaceX-ის დამფუძნებელს და Tesla-ს აღმასრულებელ დირექტორს, ილონ მასკს ”გაუმართლა” და მისი ქონება 188,5$ მლრდ-ს გაუტოლდა. მასკის ქონება 2020 წლის დასაწყისში დაახლოებით 29$ მლრდ-ს შეადგენდა იყო. ანუ 2020 წლის განმავლობაში, ფაქტიურად გაგანია კრიზისის პირობებში ილონ მასკმა საკუთარი სიმდიდრე 548%-ით გაიზარდა.

2020 წლის მარტის შემდეგ საფონდო ბირჟაზე Tesla-ს აქციები 1030%-ით გაიზარდა და 816$-მდე ავიდა ერთი აქციის ღირებულება. როგორც აღმოჩნდა ილონ მასკი 241 მლნ. მსგავს აქციას ფლობს, რამაც მისი ქონება რეკორდულად გაზარდა.

სადაა კაპიტალისტისტური ლოგიკა ამ დროს?

კაპიტალისტური ლოგიკის თანახმად მეწარმეს თავისი ცოდნის, უნარების და გაწეული რისკების მიხედვით აჯილდოვებს ბაზარი. ალბათ ილონ მასკმა იმდენი იშრომა მიმდინარე წელს და ისეთი სამეწარმეო ნიჭი გამოავლინა, რომ 160$ მლრდ. ”დაიმსახურა”.

ჯეფ ბეზოსი

ჯეფ ბეზოსი მეორე ადგილზეა 2020 წელს ქონების 67$ მლრდ-იანი ზრდით და მისი ქონება დღესდღეობით 184$ მლრდ-ს შეადგენს. 2020 წლის განმავლობაში ბეზოსის ამაზონის აქციების ფასი 69%-ით გაიზრდა. Amazon-ის გარდა ონლაინ გაყიდვების რეკორდული ზრდა ასევე Nike-მაც დააფიქსირა.

ჯეფ ბეზოსი და მაკენზი სკოტი

2019 წელს Amazon-ის დამაარსებელი ჯეფ ბეზოსი და მისი ყოფილი მეუღლე მაკენზი სკოტი განქორწინდნენ. განქორწინების შედეგად მაკენზი სკოტმა ბეზოსისგან Amazon-ის აქციების 4%-ის მიიღო, რაც 38$ მლრდ-ის ტოლფასია. მაკენზი სკოტი უმალვე მსოფლიოში ყველაზე მდიდარი ქალი გახდა. რა მარტივია ყველაფერი კაპიტალისტურ სამყაროში, არა?

უმუშევრობა და შიმშილი

2020 წლის განმავლობაში აშშ-ის 10 ყველაზე მდიდარი ადამიანის ქონება იმაზე სწრაფად გაიზარდა, ვიდრე ეს კორონავირუსამდე ხდებოდა S&P 500 ინდექსის მიხედვით.

მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის მონაცებით მხოლოდ აშშ-ში 2020 წლის ნოემბერში 9.8 მლნ-ით ნაკლები ადამიანი იყო დასაქმებული ვიდრე 2020 წლის თებერვალში.

The Guardian-ის ინფორმაციით 2020 წლის განმავლობაში აშშ-ში შესაძლოა 50 მლნ-მდე ადამიანს მოუწიოს შიმშილთან ბრძოლა, მათ შორის 17 მლნ ბავშვს.

და ამ დროს ამერიკელი მილიარდერები რეკორდულ მოგებაზე გადიან.

სი ძინპინი: აუცილებელია აბსოლუტური ერთგულების შენარჩუნება მარქსისტული პოლიტიკური ეკონომიკის მიმართ

სი ძინპინი: აუცილებელია აბსოლუტური ერთგულების შენარჩუნება მარქსისტული პოლიტიკური ეკონომიის მიმართ.

მარქსისტული პოლიტიკური ეკონომიის ერთგულების შენარჩუნებისას, ჩვენ არ უნდა ვთქვათ უარი დასავლური პუბლიკაციების შესწავლაზე, რაც ფინანსებს, სავაჭრო კონკურენციას, სახალხო მეურნეობის დარგების მართვის მეთოდებს ეხება. ამ დაჟინებული შესწავლისას აუციელებელია მარცვლის გარჩევა ღვარძლისგან. არ შეიძლება დასავლური თეორიების კოპირება, რომლებიც კაპიტალიზმის არსს ასახავენ. არ შეიძლება იმ კონცეპტების ათვისება, რაც უცხოა სოციალიზმისთვის.

(სი ძინპინი, იდეოლოგიური ჟურნალი “ჭეშმარიტების ძებნა”)
http://en.qstheory.cn

ალბათ თქვენ გიჩნდებათ ლოგიკური კითხვა: რისთვის ჭირდება სოციალისტურ სახელმწიფოს კაპიტალისტური სამყაროს ეკონომისტების შესწავლა? ამ კითხვაზე პასუხი რეალურად ზედაპირზე ტივტივებს. ჩინეთში დღესდღეობით დამყარებულია ”სოციალისტური საბაზრო ეკონომიკა.” აღნიშნული ტერმინი მარქსისტულ მეცნიერებაში ერთობ ახალი ცნებაა, რომელიც ციამ ცზეემინმა ჩინეთის კომუნისტური პარტიის მე-14 ეროვნული კონგრესის დროს გამოიყენა ჩინეთში გატარებული ეკონომიკური რეფორმების მიზნებისთვის.

რას წარმოადგენს სოციალისტური საბაზრო ეკონომიკა? ეს არის ეკონომიკა, რომელიც 2 ძირითადი სექტორიდან შედგება: სახელმწიფო და კერძო. სახელმწიფო სექტორი იმართება მთავრობის მიერ პირდაპირი დაგეგმვის მეშვეობით, რაც განვითარების ლოკომოტივია. სახელმწიფოს საკუთრებაში არის მიწა და ბუნებრივი რესურსები, რკინიგზა, საავიაციო ტრანსპორტი, მძიმე მანქანათმშენებლობა. კერძო სექტორს, რომელიც კოოპერატივისგან და ბურჟუაზიული საწარმოებისგან შედგება, დამხმარე ეფექტი გააჩნიათ. აღსანიშნავია, რომ ჩინეთში კერძო სექტორი მკაცრად კონტროლდება სახელმწიფოს მიერ მმართველ სტრუქტურებში იდეოლოგიური პარტიელების დანერგვით.

30 წლის განმავლობაში ჩინეთმა შეძლო საკუთარი 800 000 თანამოქალაქის ამოყვანა უიმედო სიღარიბიდან, თითქმის ყველა მოქალაქე უზრუნველყო პენისებით და უფასო სამედიცინო მომსახურებით. ბოლო 30 წლის განმავლობაში ჩინეთის მშპ საშუალოწლიურად 10%-ით იზრდება და დიდი ალბათობით ერთ დეკადაში ჩინური ეკონომიკის მოცულობა ამერიკულს გადაასწრებს. ჩინეთი დღესდღეობით ფაქტიურად ციფრული ზესახელმწიფოა და ეს კორონავირუსთან ბრძოლის დროსაც გამოჩნდა. იმის მიუეხედავად რომ ჩინეთი 1.4 მილიარდიანია ქვეყანაა, მან ფაქტიურად შეუძლებელი შეძლო და Covid 19-ის გავრცელება შეაჩერა.

ამასთან ერთად მთელი ქვეყნა მოცულია მაღალსიჩქარიანი სარკინიგზო ქსელითა. ჩინეთის მზარდი ეკონომიკური მაჩვენებლები განსაკუთრებით თვალშისაცემია თუ შევადარებთ ლიბერალურ და კაპიტალისტურ ინდოეთს, კაპიტალისტურ ბუტანს ან რუსეთს. ამას წინათ პაკისტანის პრემიერ-მინისტრმა საჯაროდ აღნიშნა, რომ ჩინეტის პოლიტიკური სისტემა არის მსოფლიოში ყველაზე პროგრესული და განაცხადა რომ მსგავსი მოდელის დანერგვა საკუთარ ქვეყანაშიც სურს.

დასავლეთში და იდეოლოგიურად მის მიერ კონტროლირებად ბუფერულ ზონებში აქსიომის დონეზე გავრცელებულია ის ჰიპოთეზა, რომლის თანახმადაც ქვეყნების განვითარება და მოდერნიზაცია დასავლეთის გავლენის ზრდასთან და ამ ქვეყნების ვესტერნიზაციასთან  იყო უშუალო კავშირში. როგორც ჩინეთის მაგალითი გვიჩვენებს ეს უფრო ჰიპოთეზაა, ვიდრე ჭეშმარიტებაზე.

განვითარების ჩინური პარადიგმა გარკვეულწილად უნიკალურია და ეს უნიკალურობა პირველ რიგში ძლიერ და ყოვლისმომცველ სახელმწიფოზე დგას. სახელმწიფო ჩინეთში ყველგანაა: ბევრი მსხვილი კომპანია კვლავ სახელმწიფო საკუთრებაშია, კერძო კომპანიებიც კი ისეთები, როგორებიცაა Lenovo და Huawei, დიდწილად სახელმწიფო მფარველობაზე არიან დამოკიდებულები.  ამბიციური ეკონომიკური გეგმები, ექსპორტზე ორიენტირებული დარგების წახალისება, შთამბეჭდავი ინფრასტრუქტურული პროექტები – ეს  ყველაფერი  ჩინეთში ძლიერი სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ზონას წარმოადგენს.  ასე მაგალითად ჩინეთის დიდი არხის მშენებლობა, რომელიც დღემდე მოქმედი ერთ-ერთი უძველესი ინფრასტრუქტურული პროექტია მსოფლიოში, ჩვენს წელთაღრიცხვამდე V საუკუნეში დაიწყო. ეს არხი 1700 კმ-ზე მეტი სიგრძისაა და ისეთ ქალაქებს აკავშირებს ერთანეთთან როგორიცაა შანხაი და პეკინი.

სოციალიზმი მდიდრებისთვის, კაპიტალიზმი ღარიბებისთვის

წარმოდგიდგენთ იტალიური წარმოშობის ცნობილი ამერიკელი ეკონომისტის, ბრიტანეთის სასექსის უნივერსიტეტის ეკონომიკის პროფესორის, თანამედროვეობის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მოაზროვნის, მარიანა მაცუკატოს პუბლიკაციის თარგმანს, რომელიც  The New York Times-ში გამოქვეყნდა მიმდინარე წლის ივლისში.

ვის მივმართავთ დახმარებისთვის, როდესაც ეკონომიკა კრიზისშია? მთავრობებს და არა – კორპორაციებს. როდესაც ეკონომიკა ყვავის, ჩვენ ვუგულებელვყოფთ მთავრობებს და კორპორაციებს სარგებლების მიღებით ტკბობის შესაძლებლობას ვაძლევთ.

ეს 2008 წლის ფინანსური კრიზისის ისტორია იყო. მსგავსი ამბავი დღესაც მეორდება. მთავრობებმა სტიმულირების ანტიკრიზისულ პაკეტებში ტრილიონები დახარჯეს სტრუქტურების („მოქალაქეთა დივიდენდის“ სახით, რომელიც სარგებელს მოუტანდა საჯარო ინვესტიციებს) შექმნის გარეშე, რაც მოკლევადიან ღონისძიებებს ინკლუზიური, მდგრადი ეკონომიკის ჩამოყალიბების საშუალებად გარდაქმნის.  

ეს გულისხმობს  უთანასწორობის მიზეზის განსაზღვრას: ჩვენ ვახდენთ რისკების ნაციონალიზებას, მაგრამ ვახორციელებთ სარგებლის პრივატიზაციას. ამ თვალსაზრისით, მხოლოდ ბიზნესი ქმნის ღირებულებას; მთავრობები, უბრალოდ, ხელს უწყობენ პროცესს და ასწორებენ ”საბაზრო ჩავარდნებს”.

კორონავირუსით გამოწვეული კრიზისი არსებული დინამიკის შეცვლისა და უკეთესი გარიგების მოთხოვნის შესაძლებლობას იძლევა. ამისათვის კვლავ უნდა განვსაზღვროთ ფასეულობით ცნება. ფასისა და ღირებულების მნიშვნელობას ჯერ კიდევ ერთმანეთში ვურევთ; ამ დაბნეულობამ გამოიწვია უთანასწორობა და შეცვალა საჯარო სექტორის როლი.

ფასეულობის ჩვენებური აღქმა განპირობებულია პოლიტიკოსებისა და ეკონომისტების მიერ, რომლებიც მას განიხილავენ, როგორც გაცვლის საგანს: არსებითად, მხოლოდ ფასის მქონე ნივთია ღირებული. ასეთი მიდგომა გადაჭარბებით აფასებს საქონელს და მომსახურებას იმ ფასის შესაბამისად – რასაც ისინი ქმნიან ქვეყნის მთლიან შიდა პროდუქტში, საჯარო პოლიტიკის მამოძრავებელ ძალაში. მას  უარყოფითი ეფექტები აქვს. ნახშირის მაღარო, რომელიც ნახშირს ატმოსფეროში აფრქვევს,  მ.შ.პ-ს ზრდის და შესაბამისად ფასდება. (მის მიერ გამოწვეული დაბინძურება გათვალისწინებული არ არის). მაგრამ მშობლების მიერ შინ შვილებზე ზრუნვას ფასი არ გააჩნია, და შესაბამისად, არცაა შეფასებული.

ეს ინდივიდუალურ დონეზეც მოქმედებს. ხალხი, რომელიც ბევრ ფულს გამოიმუშავებს, ძალიან “პროდუქტიული” ჩანს. 2009 წელს ლოიდ ბლანქფეინი, Goldman Sachs-ის აღმასრულებელი დირექტორი, ირწმუნებოდა, რომ ბანკის თანამშრომლები “მსოფლიოში ერთ-ერთი ყველაზე პროდუქტიულნი არიან“. ამის შესახებ მან 2007-08 წლების ფინანსური კრიზისიდან მხოლოდ ერთი წლის შემდეგ განაცხადა – ერთი წლის შემდეგ ფირმამ მთავრობისგან 10 მილიარდი დოლარის ოდენობის თანხა მიიღო (მოგვიანებით ანაზღაურებული).

ცხადია, ღირებულება საუკეთესოდ არ განისაზღვრება ფასის ან ანაზღაურების მიხედვით. უფრო მეტიც, მთავრობები ყოველდღიურად ქმნიან ღირებულებას, საიდანაც სარგებელს იღებენ მოქალაქეები და ბიზნესი. ისინი სარგებლობენ “ძირითადი” სტრუქტურებისგან, როგორიცაა გზები, განათლება და სხვა აუცილებელი პროდუქტი და მომსახურება, ასევე, ისეთი ტექნოლოგიებისგან, რომლებიც ჩვენს ეკონომიკას აყალიბებს.

კვლევისა და განვითარების (R&D) სახელმწიფო დაფინანსება დაგვეხმარა ისეთი ინოვაციების დანერგვაში, როგორიცაა გლობალური ადგილმდებარეობის განმსაზღვრელი სისტემის (GPS) ტექნოლოგია, რომელიც უზრუნველყოფს Uber-სა და ინტერნეტს, და, შესაბამისად, Google-ის ხელმისაწვდომობას. იგივე შეიძლება ითქვას ბევრ ბლოკბასტერულ მედიკამენტისა (რომლებმაც მიიღეს მაღალ რისკთან დაკავშირებული კვლევის წინასწარი სამთავრობო დაფინანსება) და ენერგიის განახლებადი წყაროების გამოყენების შესაძლებლობაზე, როგორიცაა მზე და ქარი, რომლებიც, ასევე, დაფინანსდა გადასახადის გადამხდელების მიერ. ასეთ მაგალითად შეიძლება ჩაითვალოს ფრაკინგი.

„მოქალაქეების დივიდენდი“ (როდესაც მოქალაქეები ფლობენ თანაბარ წილს სახელმწიფო სიმდიდრესთან დაკავშირებულ ფონდში) სწორედ ამიტომ გარდაქმნის მთავრობის ინტერვენციას და შექმნის უფრო მიუკერძოებელ ეკონომიკას. ქვეყნის მიერ შექმნილ ღირებულებაში მოსახლეობის პირდაპირი მოწილეობა ხელს შეუწყობს უკეთესი სისტემის დამკვიდრებას. ბიზნესსა და კვლევებში სახელმწიფო ინვესტიციების ჩადება, ასევე, ასარგებლებს მოქალაქეებს. ეს კი უთანასწორობის შემცირებასა და როგორც რისკებისა, ასევე სარგებლის მიღების ნაციონალიზებას განაპირობებს.

მაგალითად, 1982 წლიდან ალასკა მოქალაქეებს დივიდენდს უხდის თავისი მუდმივი სანავთობო ფონდის საშუალებით. ეს შტატი ერთ-ერთი ყველაზე თანასწორუფლებიანია ქვეყანაში. კალიფორნიაში, გუბერნატორმა გევინ ნიუსომმა მოითხოვა შტატის მოქალაქეებისთვის “მონაცემთა დივიდენდის” გადახდა მათი პირადი ინფორმაციის გამოყენებისთვის – შტატი, სადაც ცხოვრობენ ”ტექ მილიარდელები”, რომლებიც ფულის გამომუშავებას საჯარო ინვესტიციების გარეშე ვერ შეძლებდნენ.

ალასკა

„მოქალაქეთა დივიდენდი“ (რომელსაც ზოგჯერ სიმდიდრის ეროვნულ ფონდს უწოდებენ) ჩვენი ეკონომიკის ხელახალი დაბალანსების საშუალებაა. როდესაც მთავრობა კერძო კომპანიებს ეხმარება ან სესხს აძლევს, ასეთი გარიგებები უნდა ჩამოაყალიბოს ისე, რომ უზრუნველყოფილი იყოს საზოგადოებრივი ინტერესების დაცვა და შემოსავლების რისკებთან პროპორციულობა. ამის შემდეგ მოქალაქეებმა შეიძლება მიიღონ წილები კომპანიებში, რომლებიც უზრუნველყოფილნი არიან მაღალ რისკებთან დაკავშირებულ სამთავრობო მხარდაჭერით (მაგ., კორონავირუსთან დაკავშირებული საკომპენსაციო დახმარებების მიღება).

ეს არ არის ახალი კონცეფცია. დიდი დეპრესიის პერიოდში აშშ-ის მთავრობა კომპანიებში წილებს ფლობდა რეკონსტრუქციის საფინანსო კორპორაციის (კვაზი დამოუკიდებელი სამთავრობო სააგენტო, რომელმაც ხელი შეუწყო New Deal-ის დაფინანსებას) საშუალებით.

”მოქალაქეების დივიდენდის” პოლიტიკის ერთ-ერთი პიონერი – ტომას პეინი.

ეს სოციალიზმია? – არა, უბრალოდ მთავრობას – ბოლო ინსტანციის ინვესტორს, შეუძლია უფრო მეტად ისარგებლოს რისკზე წამსვლელი მეწარმის აზროვნებით ისეთ საზოგადოებრივ მიზნებთან დაკავშირებით, როგორიცაა მწვანე  ტრანზიცია.

არანაყოფიერი ინვესტიციების გამო მთავრობის დადანაშაულების ნაცვლად, რეალური ამოცანა მომგებიანი ინვესტიციებიდან ქვეყნის მიერ მიღებული სარგებლის გარკვევაა.

მაგალითად, ობამას ადმინისტრაციის დროს, ენერგეტიკის დეპარტამენტმა ეკოლოგიურად სუფთა პროდუქტის მწარმოებელ კომპანიებში სხვადასხვა ინვესტიცია განახორციელა, მათ შორის, $500 მილიონი – მზის კომპანია Solyndra-ში გარანტირებული სესხების მიმართულებით, ხოლო $465 მილიონი – Tesla-ში. გაკოტრების შემდეგ „Solyndra“ გადასახადის გადამხდელებმა გამოიხსნეს. მაგრამ, როდესაც „Tesla“ განვითარდა, გადასახადის გადამხდელებს სარგებლები არ მიუღიათ.

უარესი ფაქტი – ადმინისტრაციამ „Tesla“-ს სესხი ისე უზრუნველყო, რომ მას კომპანიაში სამი მილიონი აქციის მიღების შესაძლებლობა ჰქონდა, თუ „Tesla“ სესხს არ დაფარავდა. მთავრობას საპირისპიროდ რომ ემოქმედა – „Tesla“-სთვის სამი მილიონი აქციის გადახდის მოთხოვნას დაუწესებდა სესხის დაფარვის მიზნით. მთავრობა „Solyndra“-ს ზარალსაც დაფარავდა და უფრო მეტი ფულადი სახსრები ექნებოდა სამომავლო ინვესტიციებისთვის.

სახელმწიფოს ასევე სჭირდება უფრო მკაცრი ხელი მოლაპარაკებების წარმოებისას, რათა დარწმუნდეს, რომ ეკონომიკური ზრდა საკუთარ მოქალაქეებზე ეფექტურად აისახება. გრანტები და სესხები უნდა იყოს თანდართულ პირობებთან შესატყვისი, რაც კორპორატიული ქცევის საზოგადოებრივ მიზნებთან შესაბამისობას უზრუნველყოფს. დღეს ეს ნიშნავს, რომ კომპანიებს, რომლებიც კორონავირუსთან დაკავშირებულ დახმარებას იღებენ, შეუძლიათ თანამშრომლების შენარჩუნება, ემისიების შემცირება და აქციების ხელახლა გამოსყიდვის ზედმეტი გამოყენების აკრძალვა.

ეს სხვაგან მოხდა. დანიის მთავრობამ ფირმებს ხელფასის უხვად ანაზღაურება შესთავაზა იმ პირობით, თუ ისინი წარმოებას არ შეამცირებდნენ ეკონომიკური მიზეზების გამო; მთავრობამ, ასევე, უარი თქვა იმ კომპნიების ფინანსურ დახმარებაზე, რომლებიც ”ფინანსურ ოფშორებში არიან რეგისტრირებულები“ და აკრძალა თანხების გამოყენება დივიდენდებისა და აქციების გამოსყიდვისთვის.

დასასრულს, ფასი აუცილებელია ფასეულობის მიხედვით განისაზღვროს, და არა პირიქით. კორონავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინის შექმნისთვის კონკურენცია კარგ შესაძლებლობას გვთავაზობს. თავდაპირველად, ფასი, რომელსაც მოქალაქეები ფარმაცევტულ პროდუქტებში იხდიან სამედიცინო კვლევებისთვის არ ასახავს უზარმაზარ საზოგადოებრივ წვლილს (2019 წელს, 40 მილიარდ დოლარზე მეტი). მიმდინარე კვირის მონაცემებით, „Gilead“-ი მკურნალობის თითოეული კურსის განმავლობაში საჭირო Covid-19-ის საწინააღმდეგო პრეპარატ remdesivir-ს (რომელიც შეიქმნა ამერიკელი გადასახადის გადამხდელების მიერ გამოყოფილი ნომინალური $70-მილიონიანი გრანტით) 3,120 აშშ დოლარად აფასებს.

კორონავირუსის საწინააღმდეგო ვაქცინების ფასწარმოქმნა უნდა ითვალისწინებდეს საჯარო და კერძო პარტნიორობას, რომელიც ეფუძნება სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებულ კვლევებს და უზრუნველყოფს Covid-19-ის საწინააღმდეგო ვაქცინების პატენტების საერთო კეთილდღეობისთვის გამოყენებასა და ვაქცინის საყოველთაოდ უფასოდ ხელმისაწვდომობას.

რისკებისა და სარგებლების რეალურად ნაციონალიზებასა და უთანასწორობაზე გავლენის მოსახდენად, თავდაპირველად, მარტივი კითხვების დასმაა საჭირო: რა არის ღირებულება და როგორ იქმნება იგი? როგორ შეგვიძლია მოვახდინოთ რისკებისა და სარგებლებს ნაციონალიზება?

აუცილებელია იმის გაცნობიერება, რომ ღირებულება მხოლოდ ბიზნესის მიერ არ იქმნება, არამედ ასევე მომსახურე პერსონალისა და სახელმწიფო დაწესებულებების მიერ. ამის შემდეგ, უფრო მარტივი იქნება თითოეული მათგანის მიერ გაწეული ძალისხმევის სათანადოდ ანაზღაურება და ეკონომიკური ზრდით განპირობებული სარგებლების უფრო სამართლიანად განაწილება.

გლობალიზაცია მოკვდა, საჭიროა გამოვიგონოთ ახალი მსოფლიო წესრიგი

გახდა თუ არა მსოფლიო ”დემოკრატიის პიკის” მოწმე? არის თუ არა მომავალი იმგვარი, როდესაც თავისუფალი ბაზრის ღია საზოგადოებები მეტოქეობას გაუწევენ ავტორიტარულ ქვეყნებს სახელმწიფო კაპიტალიზმის პირობებში საერთაშორისო ურთიერთობებში გავლენის მოსაპოვებლად. მაიკლ ოსალივანის, ყოფილი საინვესტიციო ბანკირის და პრინსტონის უნივერსიტეტის ეკონომისტის აზრით უფრო სასარგებლო იქნება მომავალის განხილვა.

მაიკლ ოსალივანი

მაიკლ ოსალივანის წინგი ”გამოთანაბრება: რა იქნება გლობალიზაციის შემდეგ” [The Levelling: What’s Next After Globalisation] გარკვეულ სამოქმედო გეგმას გვთავაზობს. ავტორი მულტიპოლარული სამყაროს ფორმირების მომხრეა, თუმცა იმასაც ათვიცნობიერებს, რომ საერთაშორისო ინსტიტუტები ჯერ ამისთვის მზად არ არიან. ის შეშფოთებულია დაბალი ზრდით და ჭარბვალიანობით, ამიტომაც მოუწოდებს ყველას «რისკის შესახებ მსოფლიო შეთანხმებას», რათა ცენტრალურმა ბანკებმა მხოლოდ რაოდენობრივი შემცირების მეთოდებს მიმართონ შეთანხმებული პირობების დროს.

ჩვენ უკვე უკან მოვიტოვეთ გლობალიზაცია. ჩვენ უნდა დავემშვიდობოთ მას და მრავალპოლარული მსოფლიოს ფორმირებაზე მოვახდინოთ კონცენტრირება. ახალ მსოფლიოში მინიმუმ 3 დომინანტი რეგიონი იქნება: აშშ, ევროკავშირი და ჩინეთის ცენტრალური აზია. ისინი სულ უფრო ხშირად სრულიად განსხვავებულ მიდგომებს გამოიყენებენ პოლიტიკის, თავისუფლების, ომის, ტექნოლოგიების და საზოგადოების მიმართ. საშუალო მასშტაბის ქვეყნები, როგორებიცაა რუსეთი, დიდი ბრიტანეთი, ავსტრალია და იაპონია ყველანაირად მოინდომებენ საკუთარი ადგილის პოვნას მსოფლიოში, იმ დროს როდესაც პატარა და განვითარებული ქვეყნების ახალი კოალიციები ჩამოყალიბდება სკანდინავიის და ბალტიისპირეთის მსგავსად. XX საუკუნის ინსტიტუციები – მსოფლიო ბანკი, საერთაშორისო სავალუტო ფონდი და მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაცია წარსულს ჩაბარდება.

გავლენიანმა დასავლურმა გამოცემა The Economist-მა ოსალივანთან ინტერვიუ ჩაწერა და ჩვენ ამ ინტერვიუს ქართულ  ვერსიას გათავაზობთ:

The Economist: რამ მოკლა გლობალიზაცია?

მაიკლ ოსალივანი: მინიმუმ 2 რაღაცამ მოუღო ბოლო გლობალიზაციას. პირველ რიგში, მსოფლიო ეკონომიკური ზრდა შეჩერდა და შედეგად ზრდა გახდა ”ფინანსური”. ვალი გაიზარდა და უფრო მეტი ”მონეტარული აქტივიზმი” დაფიქსირდა, ანუ ცენტრალური ბანკები ეკონომიკაში ფულის ჩაშვებას ობლიგაციების და აქციების შეძენის მეშვეობით ახდენენ – საერთაშორისო ექსპანსიის შესანარჩუნებლად. მეორე, გვერდითი ეფექტები ან გლობალიზაციის მოსალოდნელი გვერდით რეაქციები უფრო აშკარაა: ქონების უთანასწორობა, ტრანსნაციონალური კორპორაციების დომინირება და გლობალური მიწოდების ჯაჭვის გაბნევა, რაც აქტუალურ პოლიტიკურ საკითხებად იქცა.

The Economist: გარდაუვალი იყო თუ არა გლობალიზაციის სიკვდილი თუ შესაძლებელი იყო მისი თავიდან აცილება? 

მაიკლ ოსალივანი: ერთ-ერთი პრობლემური ფაქტორი იმაში მდგომარეობს, რომ არ არსებობს ცენტრალური ორგანო ან ოფიცაილური ინსტიტუტი გლობალიზაციის ფორმირებისას, მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმის და შესაძლოა ეკონომიკური თანამშრომლობისა და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) გარდა. ბევრი თვალსაზრისით გლობალიზაციის დასასრული ხაზგასმულია სუსტი და არადამაჯერებელი რეაქციით მსოფლიოს ფინანსურ კრიზისზე. საერთო ჯამში პასუხი კაპიტალის ღირებულების შემცირება იყო და არა კრიზის გამომწვევი მიზეზების აღმოფხვრა. ასე რომ,  ვალებით დატვირთული და ცენტრალური ბანკებისგან იოლი ფულის მოპოვების იმედით შეპრყობილი მსოფლიო ეკონომიკა მოიკოჭლებს.

The Economist: თქვენ განჭვრიტეთ, რომ ახალი საერთაშორისო ინსტიტუტები ჩაანაცვლებენ XX საუკუნის არქაულ ინსტიტუტებს, რომლებიც სხვა ეპოქას უფრო უხდება. როგორ იმუშავებენ ისინი? და შეძლებენ თუ არა სხვადასხვა ფასეულობის მქონე ქვეყნები თანამშრომლებას (ანუ დემოკრატიული საბაზრო საზოგადოებები ”Levellers” და სახელმწიფოს მიერ მართული საზოგადოებები და ეკონომიკები ”Leviathans”?

მაიკლ ოსალივანი: ბევრი იყო გაკეთებული ცივი ომისდროინდელი კონკურენციისას კომუნისტურ რუსეთს და აშშ-ს შორის და დღეს ზოგ-ზოგიერთებს სურთ ცივილიზაციების შეჯახების ხილვა აშშ-სა და ჩინეთს შორის. ”გამოთანაბრება” ახასიათებს მომავალს, სადაც საზოგადოებრივი ცხოვრების მინიმუმ 2 სხვადასხვა მიდგომაა.

ყველაზე სახასიათო მიდგომა იმის შესახებ, რომ ხალხები თავისებურად მოინდომებენ რაღაცეების კეთებას, იმაში გამოიხატება, რომ ”ლეველერები” [Levellers ] ამას «თავისუფალი ხალხის უფლებას» დაარქმევენ ან ღია საზოგადოების იდეებს. ”ლეველერების” კოდექსი ძალიან ცხად პოლიტიკურ ფორმულას წარმოადგენს, რომელსაც ევროპელები და ამერიკელები აღიარებენ მისი ფასეულობების გამო.

გთავაზობთ ნაწყვეტს მაიკლს ოსალივანის წიგნიდან ”გამოთანაბრება: რა იქნება გლობალიზაციის შემდეგ” [The Levelling: What’s Next After Globalisation]:

“უკეთესი იქნება, თუ ის ხალხი ვინც გლობალიზაციით არიან გატაცებულები, მას გადალახავენ, გაათვიცნობიერებენ მისი გასვლის ფაქტს და ახალ რეალობასთან მორგებას შეეცდებიან. ბევრი ამას შეენიწააღდეგება, საგარეო პოლიტიკის იმ 35 ექსპერტის მსგავსად, რომელთაც 2018 წლის 26 ივლისს «ნიუ-იორკ თაიმსში» რეკლამა გამოაქვეყნეს შემდეგ სათაურით ”რატომ უნდა შევინარჩუნოთ საერთაშორისო ინსტიტუტები და წესრიგი”, იგრძნობენ, რომ არსებული მსოფლიო წესრიგი და მისი ინსტიტუტები შენარჩუნებული უნდა იქნეს. მე ამას არ ვეთანხმები. გლობალიზაცია, როგორც მინიმუმ იმ ფორმით, რასაც ხალხი მიეჩვია, განსვენებულია. აქედან გამომდინარე გლობალიზაციიდან გადასვლამ შეიძლება მიიღოს 2 ახალი ფორმა. ერთი სახიფათო სცენარი იმაში მდგომარეობს, რომ ჩვენ ვიხილავთ გლობალიზაციის სრულ დასასრულს იმის მსგავსად, როგორც პირველი გლობალიზაციის პერიოდის დასასრულს 1913 წელს. 

მეორე სცენარი ახალი მსოფლიო წესრიგის ევოლუცია იქნება – სრულიად მრავალპოლარული სამყაროსი, სადაც 3 მსხვილი ან უფრო მეტი ცენტრი იქნება წარმოდგენილი (იმის მიხევდით თუ როგორ განვითარდება ინდოეთი). ამ ცენტრებს ერთმანეთისგან განსხვავებული ეკონომიკები, კანონები და უსაფრთოხების ქსელები ექნება. ჩემი აღქმა იმგვარია, რომ 2018 წლამდე მრავალპოლარულობა უფრო თეორიული კონცეფცია იყო – რაზეც უფრო მეტს წერდნენ, ვიდრე მას ცდიდნენ. მაგრამ სიტუაცია სწრაფად იცვლება: სავაჭრო დაძაბულობა, ტექნოლოგიების პროგრესი და მათი რეგულირება – რამდენიმე ბზარია, რომლის გარშემოც მსოფლიო სხვადასხვა რეგიონებად იმსხვრევა. მრავალპოლარულობა ძალას იკრებს, რასაც 2 მსხვილი ღერძი ექნება:

პირველ რიგში მრავალპოლარულ სამყაროში პოლუსები უნდა იყოს საკმაოდ დიდი ეკონომიკური, ფინანსური და გეოპოლიტიკური ძალაუფლების კუთხით. მეორე, მარავალპოლარულობის არსი არა მხოლოდ იმაში მდგომარეობს, რომ პოლუსები იყოს დიდი და მძლავრი, არამედ იმაშიც რომ პოლუსებმა უნდა განავითარონ მკაფიო, საქმეების კეთების კულტურულად თავსებადი გზები. მრავალპოლარულობა ესაა როდესაც რეგიონები სხვადასხვანაირად აკეთებენ რაღაცეებს და არ უნდა აგვერიოს მულტილატერალიზმი, როდესაც ისინი უბრალოდ ერთად აკეთებენ რაღაცეებს.”

ფინეთმა I ადგილი დაიკავა ყველაზე ბედნიერი ქვეყნების რეიტინგში, საქართველო 128-ე პოზიციაზეა.

გაეროს ქვეგანყოფილებამ, რომელიც მდგრადი განვითარების საკითხების შეისწავლითაა დაკავებული ყოველწლიური ბენდიერების ანგარიში გამოაქვეყნა (World Happiness Report). ყველაზე ბედნიერი ქვეყნების რეიტინგში I ადგილზე ფინეთი გავიდა, II პოზიციას ნორვეგია იკავებს, III დანიაა, IV და V ადგილებზე შესაბამისად ისლანდია და შვეიცარია. იმყოფებიან. 

კვლევა სრულად შეგიძლიათ იხილოთ ბმულზე – https://bit.ly/2FGMMlo

ბედნიერების რეიტინგი და ქვეყნების ქულები გამოითვლება 6 სხვადასხვა პარამეტრიდან გამომდინარე – მშპ ერთ სულ მოსახლეზე, სიცოცხლის ხანგრძლივობა, სიუხვე, სოციალური მხარდაჭერა, ცხოვრებისეული გადაწყვეტილებების მიღების თავისუფლება და კორუფციიs აღქმა. 

ყველა ამ მაჩვენებლიდან მიიღება საერთო ქულა, რაც მაქსიმუმ შეიძლება 10-ს შეადგენდეს. ფინეთმა საშუალოდ 7,63 ქულა დააგროვა. საინტერესოა რომ პირველ ხუთეულიდან ქველა ქვეყანა გამოირჩევა წარმატებული თანამედროვე სოციალისტური პოლიტიკის შერწყმით დარეგულირებულ კაპიტალიზმთან, სადაც ძლიერი სახლემწიფო სექტორია და ძალიან მაღალი ცხოვრების დონე. სწორედ ნორდიკულმა/სკანდინავიურმა ქვეყნებმა შეძლეს ყველაზე წარმატებულად ადამიანებზე ორიენტირებული კეთილდღეობის სახელმწიფოების შექმნა, რაც ყველა სხვა ქვეყნისთვის მისაბაძი მაგალითი უნდა იყოს.

აღსანიშნავია ასევე, რომ პირველი ხუთეულის ქვეყნებიდან 3 ევროპული ქვეყანა არაა ევროკავშირის წევრი (ნორვეგია, ისლანდია, შვეიცარია), რაც კიდევ ერთხელ ამყარებს იმ თეზისს, რომ სავსებით რეალურია ხალხზე ორიენტირებული, საყოველთაო კეთილდღეობის სახლემწიფოს შექმნა ევროკავშირის გარეშე.

აშშ აღნიშნულ რეიტინგში მე-18 ადგილზეა, რუსეთი 58-ზე, ხოლო საქართველო 128-ზე. საქართველოს უსწრებენ ისეთი აფრიკული ქვეყნები, როგორებიც არიან ზამბია, მავრიტანია და ეთიოპია.