ცივილიზებული ევროპა: როგორ ყიდულობდნენ ინგლისში ამომრჩეველთა ხმებს

ევროცენტრისტებს ხშირად მოყავთ ხოლმე ინგლისის მაგალითი, როგორც ერთ-ერთი ადრეული დემოკრატიისა. იმას რომ თავი დავანებოთ, რომ ინგლისი ყოველთვის მოწინავე კოლონიალური იმპერია იყო  და ის პერმანენტულად აწიოკებდა სხვადასხვა კონტინენტებს, ქვეყნებს და ხალხებს, ინგლისის ისტორიულმა გამოცდილებამ უნიკალური ტრადიციებიც შემოგვინახა – მაგალითად ინგლისში რამდენიმე საუკუნის კანონიერი იყო ცოლების გაყიდვა აუქციონზე. დღესაც ერთ-ერთ ესეთ სამარცხვინო ინგლისურ ტრადიციაზე მოგითხრობთ, კერძოდ კი იმაზე თუ როგორ იყიდებოდა ოფიციალურად ამომრჩეველთა ხმები.

XVIII საუკუნის ინგლისში ამომრჩევლეთა ხმების ყიდვას თითქმის ოფიციალური სახე ჰქონდა. დღესდღეობით ლიბერალების მიერ ხშირად ციტირებადი ადამ სმიტი ამაში ვერაფერ ცუდს ვერ ხედავდა, უფრო მეტიც აი რაც წერდა ის:

“ხელისუფლება არის ინსტიტუტი, რომელიც ვალდებულია მდიდრები ღარიბებისგან დაიცვას და ისინი ვინ ქონებას ფლობს იმათგან – ვინც ქოენბას არ ფლობს”

პირველ რიგში აღსანიშნავია ის, რომ ქონებრივი ცენზის გამო ინგლისში ხმის მიცემის უფლება მხოლოდ 200-350 ათას ადამიანს ჰქონდა. მოსახლეობის გაცხრილვას უძრავი ქონების ფლობიდან გამომდინარე და ასევე ქონების ღირებულების მიხედვით ახდენდნენ. პასიურ საარჩევნო ხმასაც გააჩნდა თავისი ცენზი: 1711 წლის კანონის მიხედვით 600 ფუნტ სტერლინგამდე წლიური შემოსავალი საგრაფოებში ან 300 ფუნტ სტერლინგამდე შემოსავალი ქალაქებში არსებული უძრავი ქონებიდან (მიახლოვებით 61 000 და 30 500 თანამედროვე ფუნტი დღევანდელი გაანგარიშებით)

პარლამენტში არჩევის უფლება ჩამორთმეული ჰქონდათ უცხოელებს, სახელმწიფო მოხელეებს, პენსიონერებს, თუ მათი პენსიები შეიძლება შეწყვეტილიყო ან დროებითი ხასიათი ჰქონდა, ასევე გვირგვინის მიმწოდებლებს და მენარდეებს, ბანკირების გარდა (ეს შემთხვევით არაა)

პოლიტიკოსების მიერ ხმის ყიდვის ნახატი – წყარო 1857 Harper’s Weekly.

ამომრჩევლების მოსყიდვა იმდენად მასშტაბური იყო, რამდენადაც ამის წარმოდგენა შეიძლება. ყველაფერი მარტივი იყო – ვინც ყველაზე მაღალ თანხას იხდიდა ამომრჩევლის ხმაში, საბოლოოდ ის იღებდა ამ ახმას. იმდროინდელ ინგლისში ხმის ფასი თითქმის ისეთივე სიზუსტით იყო განსაზღვრული როგორც პურის, ან მიწის ფასი.

საშუალოდ XVIII საუკუნის I ნახევარში პარლამენტში ადგილის ყიდვა 1-1.5 ათას ფუნტ სტერლინგად შეიძლებოდა (დღევანდელი გაანგარიშებით 100000-160000 ფუნტი). XVIII საუკუნის II ნახევარში პარლამენტში ადგილის ფასი 5000 ფუნტ სტერლინგამდე გაიზარდა. (დღევანდელი გაანგარიშებით 650000 ფუნტი). ეს განპირობებული იყო იმით, რომ ინდუსტრიული რევოლუციის შედეგად საგრძნობლად გაიზარდა იმ ადამიანთა რაოდენობა, რომლებიც სოლიდურ კაპიტალს ფლობდნენ, მაგრამ არ ჰქონდათ პოლიტიკური ძალაუფლება და ამის გამოსწორება სურდათ. მათმა სწრაფვამ ნებისმიერ ფასად მოხვედრილიყვნენ პარლამენტში საგრძნობლად გაზარდა ხმის ფასი. ასე მაგალითად ბანკირი ლოპესი XIX საუკუნის დასაწყისში 20 ფუნტს უხდიდა ყველას, ვინც მას მიცემდა ხმას. აღმოსავლეთ რედფორდში 1 ხმის საფასურად 20 გინეას (ბრიტანული ოქროს მონეტა, რომელიც1663-1813 წლებში გამოდიოდა) იძლეოდნენ, 2 ხმის სანაცვლოდ – 40. 1830 წელს ლივერპულში მაგალითად ერთი ხმის საფასური 100 ფუნტი იყო.

ხმის ფასი იცვლებოდა ამომრჩეველთა რაოდენობის ცვლილების შედაგად. მაგალითად თუ ჰანიტონში სულ 350 ამომრჩეველი იყო რეგისტრირებული, მათ ფასი 5-დან 15 გინეამდე მერყეობდა, მაგრამ გრამპაუდში, სადაც მხოლოდ 42 ამომრჩეველი ცხოვრობდა, ხმის ფასი 300 გინეამდე იყო ავარდნილი. (32000-დან 40000 ფუნტამდე დღევანდელი კურსით) 

ასევე სხვა ფაქტორებიც ახდენდნენ ხმის ფასზე ზეგავლენას – მაგალითად არჩევნების ხანგრძლივობა, რომელიც ხანდახანა 2-3 კვირამდე ან თვემდეც კი იწელებოდა, არჩევნების განმავლობაში დაპირისპირების ხარისხი და ა.შ

ელექტორატის მოსყიდვის ფორმები ძალიან განსხვავდებოდა, ფულით დაწყებული უფასო სადილით დამთავრებული. მოსახლეობის მოსყიდვის მიზნით კანდიდატები აქტიურად იყენებდნენ ალკოჰოლსაც. მაგალითად, ცნობილი ბრიტანელი ფილოსოფოსი ბერტრან რასელი XIX საუკუნის ბოლოს  ამტკიცებდა, რომ ამომრჩეველთა დათრობა ინგლისური ცხოვრების ნაწილია, რომელიც მხოლოდ უცხოელებს უკვირდათ. 

ამომრჩეველთა ხმების ყიდვა ხდებოდა არა მხოლოდ ინდივიდუალურად ანუ საცალოდ, არამედ საბითუმოდაც. ინგლისში საამომრჩევლო კორუფცია იმდენად დახვეწილი და განვითარებული იყო, რომ სპეციალური აგენტებიც კი არსებობდნენ –  borough managers, რომლებიც ამომრჩეველთა ხმების გაყიდვით იყვნენ დაკავებული და ამის სანაცვლოდ სოლიდურ საკომისიოებსაც იღებდნენ.

ყველაფერი რაც ლიბერალებზე და ნეოლიბერალებზე უნდა იცოდეთ

ალბათ ისტორიაში ცოტა თუ მოიძებნება ისეთი ორაზროვანი და გაურკვეველი ტერმინი, როგორიცაა “ლიბერალური”. ეს ტერმინი XIX საუკუნემდე არ გამოიყენებოდა, მაგრამ საინტერესო ისაა, რომ იდეები რომლებიც ლიბერალიზმის უდევს საფუძვლად კერ კიდევ XVII საუკუნეში გვხდება ტომას ჰობსის და ჯონ ლოკის ნამუშევრებში.

კლასიკური გაგებით ლიბერალიზმი გულისხმობს ისეთ წყობას, როდესაც ყველაზე დიდი პრიორიტეტი პიროვნების თავისუფლებას ენიჭება. ეკონომიკური კუთხიდან გამომდინარე ლიბერალიზმი გულისხმობს ადამიანის უფლებების დაცვას საკუთარი ქონების სურვილისამებრ გამოსაყენებლად, განსაკუთრებით იმ საკითხში, რასაც ფულის გამომუშავება ჰქვია. ლიბერალიზმს თუ დავუჯერებთ საუკეთესო მთავრობის როლი მხოლოდ კანონის დაცვამდე და წესრიგის დამყარებამდე დადის. ესეთ სახელმწიფოს სხვანაირად ” მცირე სახელმწიფოსაც” კი უწოდებენ.

დღესდღეობით ბევრისთვის ლიბერალიზმი დემოკრატიის პროაპაგანდამდე დადის, თუ გავითვალისწინებთ ლიბერალების მიერ ასე ხშირად ტირაჟირებად ადამიანების უფლებების  და სიტყვის თავისუფლების თემებს.

ყველაზე საინტერესო კი ისაა, რომ XX საუკუნის I ნახევრამდე ლიბერალების უმრავლესობა დემოკრატები სულაც არ იყვნენ.

მაგალითად ლიბერალები თავის დროზე თვლიდნენ რომ ადამიანებს თანაბარი უფლებები არ უნდა ჰქონოდათ.

უფრო მეტიც, ლიბერალების აზრით ქალებს არ ჰქონდათ იმის შესაბამისი გონებრივი შესაძლებლობები, რომ არჩვენებში ხმის მიცემის უფლება მიეღოთ.

ლიბერალები ასევე მიიჩნევდნენ რომ ღარიბებისთვის და ღატაკებისთვის ხმის მიცემის უფლების მინიჭება არ შეიძლებოდა, რადგანაც მათ შეეძლოთ ისეთი პოლიტიკოსებისთვის მიეცათ ხმა, ვინც მათი ქოენების კონფისკაციას მოახდენდა.

ადამ სმიტი

ყველაფერს რომ თავი დავანებოთ, თვითონ ადამ სმიტი, ლიბერალების კუმირი და უკვე გაცვეთილი ტერმინი – “უხილავი ხელის” ავტორი წერდა შემდეგს: “ხელისუფლება არის ინსტიტუტი, რომელიც ვალდებულია მდიდრები ღარიბებისგან დაიცვას და ისინი ვინც ქონებას ფლობს იმათგან, ვინც ქოენბას არ ფლობს”

ამ ტერმინს კიდეც უფრო ართულებს ის მომენტი რომ აშშ-ში მაგალითად მემარცხენე-ცენტრისტებს მოიხსენიებენ როგორც ლიბერალებს. მაგალითად ცნობილი ეკონომისტი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ეკონომიკაში, პოლ კრუგმანი ევროპაში სოციალ-დემოკრატი იქნებოდა, ხოლო აშშ-ში ლიბერალად არის მონათლული.

და მთავარი, ბოლო დროს მეტისმეტად ხშირად გამეორებადი ტერმინი – ნეოლიბერალიზმი. ეს ტერმინი 1980-იანი წლებიდან დომინირებს და თავისი არსით ძალიან ჰგავს კლასიკურ ლიბერლიაზმს, მაგრამ მისი ასლი არაა. ეკონომიკური პოლიტიკიდან გამომდინარე ნეოლიბერალიზმი მინიმალური სახელმწიფოს იდეის მომხრეა, მაგრამ მცირე ხვაობებით. მთავარი განსხვავება იმაშია რომ ნეოლიბერალიზმი ცენტრალურ ბანკს და მის მონოპოლიას აღიარებს ეროვნული ვალუტის გამოშვებაზე, მაშინ როდესაც კლასიკოსი ლიბერალები თვლიდნენ რომ ეროვნულ ფულის ბეჭდვაზეც უნდა იყოს კონკურენცია. ნეოლიბერალები დემოკრატიის ისეთი აშკარა მოწინააღმეგეები არ არიან, როგორც მაგალითად ლიბერალები. მაგრამ ნეოლიბერალების დიდი ნაწილი დემოკრატიას უპირობოდ გაწირავს კერძო საკუთრების და თავისუფალი ბაზრის გამო.

მაგალითად ნეოლიბერალური ეკონომიკური სკოლის ერთ-ერთი ყველაზე პოპულარული წარმომადგენელი ფრიდრი ფონ ჰაიეკი, რომელიც ნეოლიბერალების ერთ-ერთი უსაყვარელესი წიგნის ავტორია – “გზა ბატონყმობისკენ” (სადაც ის მოგვითხრობს ის საშიშროებებზე, რასაც სახელმწიფოს ჩარევამ შეიძლება მოგვიტანოს ეკონომიკაში, აქებს და ადიდებს თავისუფალ ბაზარს) პინოჩეტის სისხლიანი რეჟიმის აქტიური მხარდამჭერი იყო.

ნეოლიბერალიზმი განვითარებად ქვეყნებში, მათ შორის საქართველოშიც, ასევე ცნობილია ვაშინგტონის კონსესუსის მიდგომებით. ნეოლიბერალზმის აქტიური მხარდამჭერი და ლობისტი (ხშირ შემთხვევაში აგრესიული) იყო 3 მძლავრი ეკონომიკური ორგანიზაცია, რომელთა მთავარი ოფისი ვაშინგტონში მდებარეობს – აშშ-ს ფინანსთა სამინსიტრო, საერთაშორისო სავალუტო ფონდი და მსოფლიო ბანკი.